72. Koğuş Kitap Özeti, Kahramanları, Mekan, Zaman

Orhan Kemal’in uzun hikâyesi (1954)

• Olay, İkinci Dünya Savaşı yıllarında bir cezaevi koğuşunda geçer. Çoğu türlü hırsızlıklardan yatmakta olan bu “yoksul, pis Adembaba’lar” arasında, babasını öldürmüşleri öldürmekten hükümlü Rize’li Ahmet Kaptan’a bir gün, hemen hemen unuttuğu yaşlı anasından yüz elli lira gelir.
Cömert Kaptan, koğuştaki dostuna, düşmanına yardım eder. Adembabalar geliri artırmak için, zengince öbür koğuşlardaki kumar tutkusuna kaptanı da zorlarlar. Kaptan boyuna kazanır, kazandıklarıyla da koğuş arkadaşlarına yatak, yorgan, üst baş alır, koğuşu onarır. Cezaevi meydancılarından Bobi, kaptandan ayrıca para çekmek için kadınlar bölüğündeki Fatma’nın ağzından bir aşk mektubu yazar, oynanan oyundan habersiz kaptan, Bobi’ye beklediği bahşişi verir, oyun devam eder. Kaptan, Fatma’ya tutulmuştur, yemeden, içmeden kesilir. Günü dolar, cezaevinden çıkar Fatma ve kaptan yakında bir af çıkıp bırakılacağı, Fatma’sına kavuşup mutlu bir yuva kuracağı hayalleriyle aylarca avunur. Para kaynakları kuruduğu için koğuştakiler, kaptan’dan koparlar. Fatma’nın gidişinden sonraki üçüncü kışta bir gün 72. koğuşa uğrayan gardiyanlar, kalın parmakları pencere demirlerini sımsıkı kavramış, kaskatı donmuş bulurlar kaptan’ı. • 72. Koğuş, ilkin on bir başka hikâyeyle birlikte basılmıştı, ikinci baskıda (1953) tek başına bir kitap oldu, Orhan Kemal bu eserini oyun biçimine de soktu, sahnelerde oynattı; bu oyunun kitabı da basılmıştır (1967). İlk baskıdaki, yazarın en güzel hikâyelerinden biri olan Abla, İşsiz (1966) kitabına Kömürcü başlığıyla alınmıştır. Gene o ilk baskının Numaracı, Üzüntü ve Pervin hikâyeleri de İşsiz kitabında bulunur.