Ahmet Hamdi Tanpınar Saatleri Ayarlama Enstitüsü Özet, İncelemesi, Kahramanları

İstanbul’da rind, filozof bir saatçının yanında çırak olarak yetişen Hayri İrdal, Birinci Dünya Savaşı’nda askere alınır, dört yıl sonra döner gelir, evlenir, karısının ölümünden sonra da ruh doktoru Ramiz’in Psikanaliz Cemiyeti’ne ve İspiritizmacılar Kulübü’ne üye olur. İkinci evliliğini
bu kulüpte tanıdığı Pakize ile yapar. Günün birinde doktor Ramiz, ona bir okul arkadaşını tanıştırır: Halit Ayarcı’nın da saat düşkünü olması, dükkânı falan olmayan, fakat saatten çok iyi anlayan Hayri İrdal ile Halit Ayarcı arasında sıkı bir dostluğun gelişmesine ve ikisinin beraberce Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü kurmalarına yol açar. Hayatını bu enstitünün müdür muavini olarak bütün içtenliğiyle saatlere ve zamana adamış olmak, Hayri İrdal’ın şimdi en büyük mutluluğudur, öyle ki, bu büyülenmişlik içinde, hatta karısı Pakize’nin kendisini Halit Ayarcı ile açıkça aldattığını bile farkedemez Hayri İrdal. Zamanla yurt dışında da tanınmaya başlayan Enstitünün, sonradan hükümet tarafından kapatılması kararı üzerine, çok genişlemiş kurumun düzenli bir şekilde tasfiyesi için daimî bir tasfiye komisyonu kurulduğu, Enstitü görevlileri orada görevlendirildikleri cihetle, durumunda bir değişiklik olmamış Hayri İrdal, gerçek – hayal arası aldanmaca mutluluğunu gene sürdürecektir. • Olayları Hayri İrdal’ın ağzından anlatılan romanda Türk toplumunun 1876’lardan bu yana, istibdat, İkinci Meşrutiyet, Birinci Dünya Savaşı ve Cumhuriyet devirleri insanlarının zaman içinde şuursuz bocalayışları da belirtiliyor. Mehmet Kaplan’ın deyişiyle “yazarın asıl gayesi, Türk cemiyetinin, son elli yıl zarfında nasıl donmuş bir hayat şekliyle zamanı gülünç şekilde aşmak istediğini anlatmaktır. Roman, baştan sona kadar, realitenin dışında yaşayan insanların abes hayatı’nı anlatır.”