Despot kitap Özeti

Reşat Enis’in romanı (1957)

• İstanbul’da Şehremini’nde küçük bir evde fakir bir ailenin çocuğu olarak büyüyen Fikret, dokuz-on yaşlarında iken babası Kaya Ali, Birinci Dünya Savaşı için askere alınınca, anneannesi ve kardeşi Bekir’le birlikte, annesi Naciye Hanım’ın eline kalır. Bir süre tütünde çalışan kadın, evdeki öteberi de satılınca, aileyi toparlayıp trenle Eskişehir’e, kayınbiraderlerinin köyüne gitmek zorunda kalır.
Köyde aile için bir köle hayatı başlar. Fikret’in bir bankada idare meclisi reisi olan, büyük amcası Davut Ağa, gök gözlü, hain ruhlu, sert bir adamdır, bir despottur. Yalnız küçük amca Süleyman, Fikret’i elinden geldiği kadar korur. Bir gün Fikret’in babasının Eskişehir’de yaralı yattığı haberi gelir. Despot amca, arabasını vermediği için yayan giderler: Çanakkale savaşında yaralanmış babanın sol bacağı, dizkapağı üstünden kesilmiştir. Yaralı asker köye getirilir, yarasının kangrene çevirmesinden ötürü de çok geçmeden ölür. Bu ölüm, Despot’un zalimliğini daha da artırır. Fikret babasına ait tarlayı binbir güçlükle sürer, kış geçer, ekinler olur, fakat harman yanar. Despot’un zulümleri köyde isyana yol açar. Jandarmalar onbeş kişiyi tutuklarlarsa da, Yunanlıların İzmir’i işgali, isyancıların serbest bırakılmasını kolaylaştırır. Düşman kuvvetleri köye de gelirler. Despot Davut Ağa, Yunanlılarla birleşir, onları evinde ağırlar ve Kemalci diyerek, Fikret’le arkadaşlarının ağır hakaretlere uğramasına sebep olur. Köy, Kuvayı Milliyeciler’in eline geçince Despot bu sefer onlardan yana görünür. Yunan taraftarlarıydı diyerek, ezegeldiklerini tevkif ettirir. Fakat durumu yakından bilen Sivrihisar kaymakamının yardımıyla, sanıklar serbest bırakılır. Despot’la başedemeyeceklerini anlayan aile (Naciye Hanım, büyükanne, Fikret, Bekir ve küçük amca Süleyman) İstanbul’a dönerler. Yeni bir sefalet dönemi başlar. Bekir ve büyükanne ölür. Fikret çalışmaya gittiği Kozlu kömür ocaklarındayken annesinin de öldüğü haberini alır. Hem çalışır, hem okur ve kaymakam olursa da, büyükamcasının şerrinden kurtulamaz bir türlü. Despot Davut Ağa, Alnıaçık soyadını almış, iktidar partisine girmiş, kodaman bir milletvekili olmuştur. Fikret kaymakamlıktan Bakanlık emrine alınır. Sonradan İstanbul’da Emniyet İkinci Şube kaçakçılık bürosu şefliğine atanır. Buradayken yurt dışına eroin kaçıran bir şebekenin elebaşılarını aramaktadır ki, Despot’un parmağıyla bu görevden alınır, Beyoğlu Emniyet Amirliğine nakledilir. Eski Sivrihisar kaymakamı şimdi Dahiliye Vekili olmuştur. Fikret, İstanbul’a gelen Vekil’i bulur. Vekil, Fikret’i İstanbul Emniyet Müdürü yapar. Eroin kaçakçılığını Despot’un yönettiği anlaşılmıştır. Despot ve yardımcısı Koço, Cenova mezarlığına gömülmek üzere götürmekte oldukları, Koço’nun teyzesinin cesedine külliyetli miktarda eroin ve altın gizlemiş olarak, uçakla İtalya’ya kaçmak üzereyken yakalanırlar. Mebusluk, idare meclisi üyeliği yapmış, İstiklâl madalyalı Despot Davut Alnıaçık hapishaneyi boylarken Fikret de Eskişehir’e vali olur.