Fantastik Roman ve Türk Edebiyatındaki Örnekleri 

Fantastik Romanın Özellikleri

Türk Edebiyatında Fantastik Roman

Edebî nevilerden biri olan ve belki de tanımı, türleri; faydalan, zararları; mekân, zaman, şahıs kadrosu, olay/olay örgüsü, anlatıcı, bakış açısı, fikir, üslup, dil; anlatma, tasvir, geriye dönüş, leitmotif, iç çözümleme, iç diyalog, bilinç akışı gibi unsurları üzerine en çok konuşulan, tartışılan roman; kültürel, felsefi, siyasi, ideolojik akımlardan, modalardan etkilenerek ve etkilenemeye devam ederek değişimini/gelişimini sürdürmektedir.

Edebiyat tarihimizde Tanzimat Sonrası Türk Edebiyatı olarak adlandırılan devrede tanıştığımız; kolay kabul görmeyen, benimsenmeyen roman türünde önceleri eğlendirirken eğitme, öğretme, bilgilendirme, ahlaki ve sosyal düzeyde ders verme, bilinçlendirme özellikleri aranırken yaşanması mümkün olmayan, gerçek dışı, olağanüstü unsurlar taşıyan romanlar küçük görülmüş, alaya alın­mıştır. Sonraları yavaş yavaş farklı tür romanlarda fantastik motifler işlenmeye başlanmışsa da yakın geçmişe kadar bu tarz romanlar “popüler kültür”ün ürünleri addedilmiş, yeterli ilgi ve iltifata mazhar olmamıştır.

Uzun bir zaman diliminin ardından 2000’li yıllarda özellikle J.R.R. Tol- kien’in The Lord of the Rings ve J.K. Rowling’in Harry Potter serisinin ilk eser­lerinin beyaz perdeye aktarılmasıyla fantastik roman önem kazanmış, hem yazar hem de okur açısından tercih edilen türler arasında, geç de olsa hak ettiği yeri almıştır.

Edebiyatta fantastik, gerçekte varolmayan, hayal gücüyle meydana getirilen, sözle veya yazıyla görünürlük kazanan yani doğaüstü ve olağanüstü unsurları içi­ne alan anlatı şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Roman dışında fantastik/fantastik unsurlar taşıyan metinler zaten belli kategoriler içerisindedir: mitos, efsane, des­tan, menkıbe, masal, halk hikâyesi vb. Bu türlerin etkisi altında oluşan, gelişen ve roman formatında karşımıza çıkan türde aslolan doğaüstü, olağanüstü kişi, zaman, mekân veya olayların ve özellikle zedelenmiş gerçeklik duygusunun yer almasıdır. Fantastik romanda alışageldiğimiz modem gerçekçi romanın aksine toplumun veya yasaların koyduğu kuralların, kanunların dışındaki olguların be­lirmesi söz konusudur. Yani fantastik roman, bilmen, kabul edilen sosyal, siyasi, tarihî, bilimsel kuralların, genel geçer gerçekliğin dışına olağanüstü, doğaüstü unsurlarla alegorik anlamdan, düş, hayal, sanrı, delilik gibi psikolojik/psikiyatrik vakalardan tamamen arınmış bir hayal gücü ile çıkmayı mitos, efsane, destan, menkıbe, halk hikâyesi, masal vb. beslenerek ancak bu türlerin formatında değil, romana has unsurlarla sunan anlatıdır. Bu tanımın sınırlan dâhilinde iki tür fan­tastik romanla karşı karşıya geliriz:

1. Birinci Tür Fantastik Romanlar: Okuyucuya gerçek olanın, bilinenin dı­şında coğrafyalar, ırklar, hayatlar vb. sunmayı amaçlayan romanlar. J.R.R. Tolkien’in The Lord of the Rings (Yüzüklerin Efendisi) üçlemesi gibi.
2. İkinci Tür Fantastik Romanlar: Romamn genelinde gerçek dünyanın içinde gerçeküstü unsurlara yer vererek okuyucuyu şaşırtmayı, tedirgin etmeyi, tered­dütte bırakmayı, kararsız kılmayı, kafasını karıştırmayı hatta eğlendirmeyi amaç­layan romanlar. Jean Potoki’nin Manuscrit Trouve a Saragosse (Saragosa’da Bulunan El Yazmalarıydı

Tanzimat sonrası döneme dâhil olmayan ancak mezkûr dönemde oldukça söz konusu edilen, hem fantastik nitelikler bulunduran romanlar alaya alınırken örnek gösterilen hem de kendisinden esinlenilen Giritli Ali Aziz Efendi’nin Mu­hayyeldi adlı eseri başta olmak üzere 2000 yılma kadar basım tarihlerine göre sırasıyla fantastik unsurlar/motifler içeren romanlardan bazıları Ahmet Mit­hat Efendi’nin Çengi, Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi’nin A ’mâk-ı Hayâl, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Gulyabarıi, Peyami Safa’nın Matmazel Noraliya ’nın Koltuğu, Nazlı Eray’ın Arzu Sapağında İnecek Var, Orphee, Yıldızlar Mektup Yazar, Ay Falcısı, Uyku İstasyonu, Deniz Kenarında Pazartesi, İmparator Çay Bahçesi, Pasifik Günleri,           Papağan Barı, Örümceğin Kitabı, Elyazması Rü­yalar, Ayışığı Sofrası, Latife Tekin’in Sevgili Arsız Ölüm, İhsan Oktay Anar’ın Kıtalar Atlası, Kitabü-l Hiyel, Efrâsiyâb’ın Hikâyeleri, Sadık Yemni’nin Muska, öte Yer Alev Alatlı’nın Schrödinger ’in Kedisi 1. Kitap: Kâbus’tur. Fan­tastik unsurlar taşısa da bazılarının ağırlıklı şekilde tarihî, polisiye, ütopik vb. romanlar olması ya da düşler aracılığıyla aktarılması veya gelenek, görenek, dine bağlı davranış ve yaşayışı kıstas alması, bazılarının ise bilimsel terminolojiyle açıklanması sebebiyle bu eserler başlı başına fantastik roman değilse de bu türün hazırlayıcıları, öncüleridir.

2000 sonrası fantastik unsurlar içeren romanların sayısı bir hayli fazladır. Söz konusu romanlardan bazıları Nazlı Eray’ın Aşkı Giyinen Adam, Sis Kelebek­leri, Beyoğlu’nda Gezersin, Farklı Rüyalar Sokağı, Kayıp Gölgeler Kenti, Alev Alatlı’nın Schrödinger ’in Kedisi 2. Kitap: Rüya, İhsan Oktay Anar ’m Amat, Gül- ten Dayıoğlu’nun Alacakaranlık Kuşları, Ayşe Şasa’nın Şebek Romanı, Mehmet Yaşın’ın Sınırdışı Saatler, Murat Uyurkulak’m Tol: Bir İntikam Romanı, Har: Bir Kıyamet Romanı, Levent Mete’nin Büyücüler, Rika ’nın Beyninde, Osman Koca’nın Kral Suban, Sezgin Kaymaz’ın Zindankale, Y. Hakan Erdem’in Kitab-ı Duvduvani, Zaman Çöktü, Mine Söğüt’ün Beş Sevim Apartmanı, Kırmı­zı Zaman, Burak Eldem’in Seni Tılsımlar Korur, Sadık Yemni’nin Yatır, Orkun Uçar’ın Kızıl Vaiz: Derzulya, Ferhat Ünlü’nün M.A. T: Münasebetsizleri Ayıklama Teşkilatı, Can Armağan Ethemoğlu’nun Son Masal, Zafer Sönmez’in Saklı Ülke: Gerdekkaya 1, Genç Tanrılar: Gerdekkaya 2 ve Bahaettin Kabahasanoğlu’nun Dün, Çok Kötü Bir Şey Oldu’dur. Bu romanların bir kısmı polisiye, tarihî, aşk, gotik, ütopik, bilimkurgu, disütopik roman türüne dâhildir, bir kısmı da alegorik yaklaşımla ya da sanrı, düş/rüya, delilik gibi nedenlere bağlanarak fantastik ro­man türünün dışına çıkmışlardır.

2000 sonrası fantastik romanın her iki türünde de oldukça başarılı romanlar yazılmış ve yazılmaktadır. Bunların bir kısmı seri roman şeklinde yayımlanmış, bir kısmının neşri devam etmektedir. Barış Müstecaplıoğlu’nun seri hâlde yayımlanan ve nihayetlendirilen Perg Efsaneleri 1: Korkak ve Canavar, Perg Efsaneleri 2: Merderan’ın Sırrı, Perg Efsaneleri 3 : Bataklık Ülke, Perg Efsaneleri 4: Tanrıların Alfabesi adlı romanları, birinci tür fantastik romanın Türkiye’deki öncüsüdür. Bu eserlerin dışında Orkun Uçar’ın Habis Üçlemesi, Alp Araş’ın Büyülü Efsaneler serisi henüz tamamlan­mamıştır.

2000 sonrası yazılan ikinci tür fantastik roman örneklerinden bazıları ise Sa­dık Yemni’nin Çözücü, Gündüz Öğüt’ün Nehrin İki Yakası, Saygın Ersin’in Zül- fikâr ’ın Hükmü, Erbain Fırtınası, Sibel Atasoy’un Sırıtkan Kırmızı Ay ve Ahmet Aziz Çongarlı’nın Yılankayası’dır. (Özlük, 2011)