Fiillerde Çatı Nesne Yüklem Fiil İlişkisi Nedir Konu Anlatımı Örnekler Kısaca

NESNE-YÜKLEM (FİİL) İLİŞKİSİ

Fiiller nesneyle ilişkileri bakımından dörde ayrılır.

********************

1. Geçişli Fiiller

Nesne alabilen fiillerdir. Nesne, belirtili veya belirtisiz olabilir.

Geçişli Fiillere Örnek Cümleler

• insanı deli eder bu hava. (Kimi deli eder?)
• Dünyayı güzellik kurtaracak. (Neyi kurtaracak?)
• Sesini, gülüşünü seviyorum. (Neyi seviyorum?)

DİKKAT

Nesneyi bulmak içim yükleme “Ne?” veya “Neyi? Kimi?” sorulan sorulur.

İçeri hava girsin diye pencereyi açtı.

Bana bol bol mektup yaz.

DİKKAT

Fiilin geçişli olması için cümlede nesnenin bulunması şart değildir.

Sabaha kadar oturup düşündüm.

Seninle konuşacağım.

Geçişli Fiillere Örnek Sorular

SORU

Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir fiil değildir?

A) İçimdeki özlemi unutamıyorum, yâr!

B) Soruyorum ona, bu cezanın nedenini.

C) Soğukta, uzun bir süre dışarıda kaldım.

D) Rüyamda görüyorum onu, her gece.

E) Hâkim kalemi kırdı, üzgün üzgün.

CEVAP

A seçeneğinde “unutamıyorum”; B’de “soruyorum?”; D’de “görüyorum”; E’de “kırdı” fiillerine “neyi” ve “kimi” soruları sorulabilmektedir. 0 nedenle bu fiiller geçişlidir. Ancak C seçeneğindeki “kaldım” fiiline “neyi, kimi” soruları sorulamamaktadır. Dolayısıyla bu fiil geçişli bir fiil değildir. Doğru seçenek C’dir.

SORU

“İşteş fiiller genellikle geçişsizdir.”

Aşağıdakilerden hangisinde işteş fiil geçişsiz değildir?

A) Onunla Ramazan Bayramı’nda banştık.

B) Şampiyonluk için bir kez daha dövüştüler.

C) Yaklaşan kamyonla birlikte tavuklar kaçıştı.

D) Marketi kapatmadan önce hesaplaştık.

E) Müzik piyasasındaki durgunluğu görüştük.

CEVAP 

A, B, C ve D seçeneklerindeki yüklemlere “neyi, kimi? soruları sorulamadığı için bu fiiller, geçişsizdir. Ancak E deki “görüştük” fiili “neyi” sorusuna cevap verebildiğinden geçişlidir. Doğru seçenek E’dir.

********************

2. Geçişsiz Fiiller

Belirtili veya belirtisiz nesne alamayan fiillerdir.

Geçişsiz Fiillere Örnek Cümleler

• Hüzün akıyor gözlerinden. (Nesne yoktur.)
• Yapraklar soldu. (Nesne yoktur.)
• Bahar rüzgârı esiyor başımda. (Nesne yoktur.)

TAKTİK

Fiile “onu” sözcüğünü getirebiliyorsak fiil geçişlidir; yani nesne alabilen bir fiildir. Fiile “onu” sözcüğünü getire­miyorsak fiil geçişsizdir; yani, nesne alamayan bir fiildir.

Örneğin;

“Okumak, satmak, bilmek” fiilleri geçişli fillerdir; çünkü (onu) okumak, (onu) satmak, (onu) bilmek diyebiliriz.

“Oturmak, bakmak, sarılmak” fiilleri geçişsiz fiillerdir, çünkü” (onu) oturmak, (onu) bakmak, (onu) sarılmak diyemeyiz.

Yolun kenarında Oturuyorum. (“Onu oturmak?” diyemeyiz.)

Evde kalan çiçeklere bakacaksın. (“Onu bakacaksın?” diyemeyiz)

Geçişsiz Fiillere Örnek Sorular

SORU

Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir?

A) Aklı karıştı.

B) Alnı kırıştı.

C) Sevgisi tükendi.

D) Yolu aradı.

E) Yüzü buruştu.

CEVAP

Doğru seçenek D’dir. A, B, C ve E seçeneklerinde yüklemler, geçişsizdir. Çünkü bu yüklemlere “onu sözcüğünü getiremeyiz. Ayrıca yükleme sorulan “ne?” sorusuna cevap veren öğeler nesne değil öznedir.

A ‘da: “Aklı karıştı.” ->”Karışma” eylemini yapan “akıl dır.

B’de: “Alnı kırıştı.” ->”Kırışma” eylemini yapan “alın’ dır.

C’de: “Sevgisi tükendi.”-> ‘Tükenen” şey” (onun) sevgısfdır.

D’de: “Yolu aradı.” -> “yolu” nesne; “o”gizli öznedir. Nesne Geçişli fiil.

E’de: “Yüzü buruştu.” ->”Buruşan” şey “(onun) yuzu”dur. Özne Geçişsiz fiil.

********************

3. Oldurgan Fiiller

Geçişsiz fiillerin geçişli yapılmasına oldurgan ful denir. Oldurganlık, geçişsiz fiillere “-t-, -r-, -dır-” ekleri getirilerek ya­pılır.

Oldurgan Fiillere Örnek Sorular

• Adam uyudu.>Adamı uyuttu.
• Otobüs kaçtı. >Otobüsü kaçırdı.
• Su doldu.      >Suyu doldurdu.
• Bebek doğdu.>Bebeği doğurdu.

********************

4. Ettirgen Fiiller

Geçişli bir fiilin “-r -, -t-, -dır-” ekleriyle geçişlilik derece­sinin arttırıldığı fiillerdir. Ettirgen fiiller, etken ve geçişli fiillerdir.

Geçişli                               Ettirgen     Ettirgen

Radyoyu açtı. > Radyoyu aç-tır-dı. > Radyoyu aç-tır-t-tı.

Çiçeği suladı.  > çiçeği sula-t-tı. > çiçeği sula-t-tır-dı.

                                                > çiçeği       sula-t-tır-t-tı.

Ettirgen fiillerde öznenin fiili başkasına yaptırması söz konusudur.

“Annesi çocuğa su içirdi.” cümlesinde suyu içen ço­cuktur ve suyu ona içiren yani fiili çocuğa yaptıran ise annesidir.

“Kadın saçlarını kestirdi.” cümlesinde saçı kesen başka­sıdır ve saçı kesme eylemini yaptıran ise kadındır. O halde kadın    “kesme” fiilini başkasına yaptırmaktadır.

NOT   

Fiilimsiler de etken, edilgen, işteş, dönüşlü olabilir.

Sevildiğini bilen çocuğun güven duygusu gelişir.

Edilgen Etken fiilimsi fiilimsi

NOT

Tüm çatı ekleri fiilden fiil yapan eklerdir. Dolayısıyla çatı eki almış olan fiiller türemiş fiillerdir.

Savaşta yiğitçe dövüştü.

Sözlerinden alındı.

Çocuğa yeni bir şarkı söyletti.

Sınav  tarihini öğrencilere duyurdu.

********************