Haber Bildirme Kipleri Nedir Konu Anlatımı
Haber Bildirme Kipleri Konu Anlatımı Örnekleri Çalışma Kağıdı
Haber (Bildirme) Kipleri:
Zaman bildiren kiplere haber kipi denir.
Bilinen geçmiş zaman, öğrenilen geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zaman olmak üzere beş haber kipi vardır.
a) Bilinen Geçmiş Zaman (-di’li):
Fiilin kesin olarak yapıldığını bildirir.
Aşağıdaki örneklerde, altı şahsa göre çekimlenmiş fiillere gelen zaman ve kişi eklerini inceleyiniz.
Tekil Şahıs > sor – du – m
Tekil Şahıs >sor-du- n
Tekil Şahıs >sor-du
Çoğul Şahıs >sor-du-k
Çoğul Şahıs >sor-du – nuz
Çoğul Şahıs > sor – du – lar
Fiil Zaman Şahıs
Ekleri Ekleri
b) Öğrenilen Geçmiş Zaman (- miş’li):
Yapılan fiilin başkasından öğrenildiğini bildirir. Duyulan geçmiş zaman da denir.
Uyu-muş-(u)m
Uyu – muş – sun
Uyu – muş
Uyu – muş – (u)z
Uyu – muş – sunuz
Uyu – muş – lar
“-mış, -miş, -muş, -müş” eki sonradan farkına varma bildirebilir.
Konuşmacıyı dinlerken bir an dalmışım.
“-miş” eki başkasından duyma anlamı katmayabilir.
Urumelihisarına oturmuşum;
Oturmuş da bir türkü tutturmuşum.
ÖĞRENİLEN GEÇMİŞ ZAMAN SORULARI
SORU
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde fiile gelen “-miş, -mış, -muş, -müş” eki cümleye “başkasından duyma” anlamı katmıştır?
A) Kanlıca’nın orta yerinde oturmuşum.
B) Zaman geçmiş, biz farkında olmadan.
C) Uzanmışım kumsala, güneş damlar içime.
D) Yorgunluktan olsa gerek, dalmışım.
E) Küçükken çok ağlamışım ardından annemin.
CEVAP
A ve C seçeneklerinde zaman kaymasıyla kullanılan “-mış, -miş” eki B’de ve D’de “farkında olmama” bildirmektedir.
E seçeneğinde ise “başkasından duyma” anlamı söz konusudur. Doğru seçenek E’dir.
c) Şimdiki Zaman (-yor):
Fiilin “şimdi” yapıldığını bildirir. Yani eylemin söylendiği an ile yapıldığı an birdir.
Yaz-(ı)yor-(u)m
Yaz — (ı)yor — sun
Yaz – (ı)yor
Yaz — (ı)yor — (u)z
Yaz – (ı)yor-sunuz
Yaz — (ı)yor — lar
“-makta, -mekte” eki, “-yor” ekinin yerine geçip şimdiki zaman anlamı veren bir ektir.
Çini bir kâsede bir Çin çayı içmekteydi.
Yürümekteyim seninle sahil boyunca el ele.
d) Gelecek Zaman (-acak, -ecek):
Fiilin gelecekte yapılacağını bildirir.
Git— ecek — (i)m (gideceğim)
Git-ecek-sin (gideceksin)
Git-ecek (gidecek)
Git – ecek – (i)z (gideceğiz)
Git-ecek-siniz (gideceksiniz)
Git-ecek-ler (gidecekler)
e) Geniş Zaman (-r, -ar, -er, -ir, -ir):
Fiilin “herhangi bir zaman”da yapılabilirliği söz konusudur.
Oku-r-(u)m
Oku – r – sun
Oku-r Oku-r – (u)z
Oku-r-sunuz
Oku-r – lar
Geniş zamanın olumsuzu “-maz, -mez” ekiyle sağlanır. Bu ek, birinci tekil ve çoğul kişi çekimlerinde “-ma, -me” olur.
Gel-ir-im > gel-me-m
Gel – ir – sin > gel – mez – sin
Gel-ir > gel-mez
Ge-li-riz > Gel-me-yiz
Ge-lir-siniz > gel – mez – siniz
Gel – ir – ler > gel – mez – ler
” maz, -mez” eki birleşik zamanlı fiil kurabilir.
Boş kalmazdı sokaklar gece yarılarında bile, (kal-maz i-di / geniş zamanın hikayesi)
Yaprakları dökülmezmiş bu ağacın, (dökül – mez i-miş /geniş zamanın rivayeti)
” maz, -mez” eki, sıfat-fiil eki olarak kullanıldığında birleşik fiil kurabilir.
Uyku girmez oldu gözüme.
Söz dinlemez oldu gönlüm.
SORU
“söyleyemem” fiilinin olumlu şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) söyleyebilirim
B) söylerim
C) söylerdim
D) söyledim
E) söyleyebilirdim
CEVAP
Seçeneklerdeki sözcüklerin olumsuz şekillerini görelim:
söyleyebilirim > söyleyemem; söylerim > söylemem; söylerdim > söylemezdim; söyledim > söylemedim, söyleyebilirdim > söyleyemezdim. Doğru seçenek A’dır.
