İştikak Sanatı Nedir,Ne Demek, Özellikleri ve Örnekleri

İŞTİKÂK

İştikâk Sanatı Nedir,Ne Demek, Özellikleri ve Örnekleri

Aynı kökten türemiş iki veya ikiden fazla sözcüğü bir dize ya da beyit içinde kullanmaktır. Bazı modern şiirlerde iştikak sanatına rastlanmasına rağmen en çok klasik tarzda yazan şairlerimizin şiirlerinde rastlanır.

********************

İştikak Sanatına Örnek Cümleler

Ne yapsın tavrını bozmazdı amma bozdunıp âhir

Güzeller Gâlib-i nâ-çân maglüb eylemişlerdir

Şeyh Galib

Şeyh Galib, aynı kökten türemiş “Galib” ve “mağlub” sözcüklerini aynı mısra içinde kullanarak iştikak sanatı yapar. “Galib” ve “mağlub” sözcekleri aynı kökten türemiş olmalarına rağmen tezat sanatı içerir.

********************

Kızıl güller yaratsın câm-ı gülgül nâr-ı hasretten

Bu cuşiş âteş-i Nemrüd’u gül zar etti sansınlar

Yahya Kemal Beyatlı, Eski Şiirin Rüzgarıyla

Yahya Kemal, aynı kökten türemiş “gül”, “gülgûn” ve “gülzâr” sözcüklerini bilinçli bir şekilde aynı beyit içinde kullanarak iştikak sanatı yapmaktadır. Bu beyit, Divan Şiiri’ne ait bütün hususiyetleri taşımaktadır.

********************

İlminin âlemi âlimlere söz yoh hâşa

İlminin câhili âlimleri ya neylemeli

Cehlini müdıilı olan lıoı lıma, zararsızdır ama,

Cehlinin câhil echeller olur tehlikeli

Ş. T. Onan, Demet

Ş. T. Onan, Arapça “cehl” kökünden türetilen “cehil”, “câhil” ve “echel” kelimeleriyle birlikte yine arapça “ilm” kökünden türetilen “ilim” ve “âlim” kelimelerini aynı şiir içerisinde kullanarak iştikak sanatı yapmakla kalmaz aynı zamanda tezat sanatı da yapar.

********************

Sıfat söylemiş olurum

“Ben san saçlı bir hız sevdim”

Bir cümledir. Sevda dolu bir cıımle

Nokta koymalı, durmalı zira.

Zira “açlık” da bir kelimedir

Cümleye gelmez sarı saçlı luz gibi

“öleceğim, ölüyorum, öldüm”

diyeceğim bir gün.

Muzaffer Tayyip Uslu, Türk Şiir Sanatı

Muzaffer Tayyip Uslu, “ölüm” sözcüğünü çekimli bir halde kullanarak iştikak sanatının Türkçe bir örneğini verir.

********************

Kadeh- gerdan olup da aşkı telıyîc eyleyen varsa

Sülük etsin bu silke salikân rindânedir şimdi

O.O. Nakiboğlu, Kendime Dair Şiirleri

O.O. Nakiboğlu, Arapça “silk” kökünden hareketle “sülük”, “silk” ve sâlikân” sözcükleriyle iştikak sanatı yapar.

********************

Lalelim

Lalelide oturur

Laleli lale kokar lalelimden

Laleliden geçilir

Lalelimden geçilmez

Orhan Arıburnu, Edebiyat Bilgileri

Orhan Arıburnu, “lâle” sözcüğünden hareket’ederek Türkçe’ye has bir iştikak sanatı yapar.

********************

Künc-ı istiğnada Siret seyre seyre dalmış âlemi

Hey ne süret gösterir bilmem bu devrânın sonu

Hüseyin Siret Özseven, Kıvılcımlı Kül

Hüseyin Sîret, Kendi soyadından yola çıkarak “seyir” ve “suret” sözcükleriyle kendisine has bir iştikak sanatı yapar.

********************

Canan firakı tatsa da fark else firkati

İsmail Hami Danismeııd, Rabia Matını Şiirleri

İsmail Hami Danişmend, Arapça aynı kökten gelen “firâk”, “fark” ve “firkat” sözcüklerini bir arada kullanarak güzel bir akrostiş örneği ortaya koyar.

********************

sen beni hazırlama sakın sen de bana gel

ölmüş ölü olmuş hüseyne haşana gel

Turgut Uyar, Büyük Saat

Turgut Uyar, aynı kökten olan “ölü” ismiyle “ölmüş” belirsiz geçmiş zaman çekimli fiili aynı dize içerisinde kullanarak iştikak sanatı yapar. Ayrıca Arapça “hüsn” kökünden gelen Haşan ve Hüseyin isimlerini de ikinci dizede kullanarak ayrı bir iştikak sanatı yapar.

********************

ser benim seren benim serge ben

sergelerde gerilen sergerde ben

Mustafa Özer, Sis ve Selva

Mustafa Özer, baş anlamındaki Farsça “ser” sözcüğünden çeşitli kelimeler türeterek iştikak sanatının oldukça değişik ve güzel bir örneğini verir. Ayrıca beyitte sihr-i helal sanatına da rastlanmaktadır. Beyitte yer yer çeşitli cinas türleri de oluşturulmuştur.