Katip Çelebi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği Kısaca
Katip Çelebi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği Kısaca
XVII. yy. bilginlerinden, 1609-6 Ekim 1657, doğ. ve ölm. İstanbul
• Asıl adı Mustafa olup, Abdullah adında bir silâhtarın oğludur. 1623’te divan kalemlerinden birine kâtip oldu. 1624’te babası ile birlikte Tercan seferine katıldı. Bağdat seferinden (1624) dönerlerken babası Mustafa öldü (1626), Kâtip Çelebi Diyarbakır ve Erzurum yoluyla İstanbul’a geldi (1624/29), asıl öğrenimine İstanbul’da, tanınmış bilginlerin derslerine devam ederek bu tarihten sonra başladı. Arada ordu ile seferlere gidip geliyordu: Bağdat seferinde (1630) toprak dolu tulumlarla yapılmış siperler arasında ordunun defterlerini tuttu, 1633/34’te Halep’ten Hicaz’a giderek hacı oldu, dönüşte Halep’te sahaf dükkânlarında kitaplar arasında incelemelerine başladı. Revan seferine de (1634/35) katıldıktan sonra, on yıl sürmüş ordu hizmetinden ayrılıp temelli İstanbul’a döndü. Akrabalarından birinin ölümünden (1638) payına düşen mirasla pek çok kitap aldı, yine medrese derslerine devamla ilmini ilerletti, eserlerini yazmaya koyuldu.
• Batı ilmine ilk pencereyi açan, devrinden çok ilerde, uyanık bir bilgin olan Kâtip Çelebi, Arapça ve Farsça’dan başka Batı kaynaklarından faydalanabilmek için Fransızca ve Latince de öğrendi; fikir tarihimize tarih, coğrafya, bibliyografya, toplumbilim alanlarında, her biri batılı anlayışla yazılmış, ciddi emekler ürünü, yirmiden fazla eser kazandırdı •
En tanınmış eserleri: Cihannümâ (Cihanı Gösteren) bir coğrafya kitabı, 1648’de yazılmaya başlandı. Dünyanın yuvarlaklığı üzerine deliller verdikten sonra Japonya adalarından Erzurum ve Irak sınırına kadar olan memleketlerin coğrafyasını, kısaca tarihini, bitki ve hayvanlar âlemini anlattı. Fezleke: tarih kitabı, 1592-1654 arası Osmanlı tarihî olaylarını inceler. Tuhfetü ‘l-Kibârfi Esfâri ‘l-Bihâr (Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Hediye): Türk denizcilik tarihi, 1656’da yazıldı, 1645- 1656 olaylarını,eski kapudanlan, korsanları, deniz cenklerini anlatır. “Zanları, şüpheleri gideren, aydınlatan kitap” anlamında Keşfü ‘z-Zünun, bibliyografya sözlüğüdür. Kâtip Çelebi, en büyük eseri olan bu Arapça kitabı 20 yılda tamamladı; on beş bine yakın kitabın konuları, yazarları üzerine bilgi verdi, kitap Fransızcaya (1698-1705) ve Latinceye (1835-1858) çevrildi, Millî Eğitim Bakanlığı yayınları arasında iki cilt olarak tekrar basıldı: 1941-1943. Mizânii’l-Hak Fi İhtiyari’l-Ahakk (En Doğruyu Seçmek İçin Hak Terazisi): Devrinde tartışma konusu olan bazı din, ahlâk, toplum ve töre meseleleri üzerine bu son kitabını, Kâtip Çelebi, 1656 kasımında yazdı; Mizamı’l-Hakk, Orhan Şaik Gökyay’m önsöz ve açıklamalarıyla M.E.B. yayınlarında çıktı (1972) • Kâtip Çelebi üzerine en etraflı kitap Türk Tarih Kurumu Yayınları arasındadır: Kâtip Çelebi, Hayatı ve Eserleri Hakkında İnceleme (1957).