Orhan Kemal

Cumhuriyet devri romancılarından, 15 Eylül 1914-2 Haziran 1970, doğ. Ceyhan, ölm. Sofya

• Asıl adı Mehmet Raşit Öğütçü olan Orhan Kemal, babası Birinci Büyük Millet Meclisi Kastamonu mebuslarından avukat Abdülkadir Kemali Bey’in, 1930’da Adana’da Ahali Partisi’ni kurması, gazeteler çıkarması sonunda baş gösteren durumlar yüzünden, Suriye’ye kaçması üzerine, ortaokulun son sınıfında öğrenimini yarıda bırakmak zoranda kaldı. Bir yıl babasıyla birlik­te Suriye ve Lübnan’da bir sürgün hayatı yaşadı, sonra Adana’ya döndü (1932); pamuk fabrikalannda işçilik, dokumacılık, kâtiplik yaptı. 1950’de İstanbul’a gel­dikten sonra kalemiyle geçindi. Hem Bulgaristan ve Romanya Yazarlar Birliği’nin davetlisi olarak, hem de yarım kalmış bir tedaviyi tamamlamak üzere gittiği Sof­ya’da beyin kanamasından öldü. Cenazesi yurda getirilerek İstanbul’da Zincirli­kuyu Mezarlığı’na gömüldü.

• Önceleri şiirler de yazan (Raşit Kemal imzasıyla, Yedigün, 1939-1940; Orhan Raşit mizasıyla, Yeni Ses, 1941-1943; Yürüyüş, 1941­1943; Gün, 1946 dergilerinde) Orhan Kemal, gene o tarihlerde (1940) hikâyesini yayımlamaya başladı. Çocukluk ve gençlik yıllarını konu edinen Baba Evi ve Avare Yıllar romanlarıyla kendini tanıttı; yetiştiği ve yaşama savaşlarını yakından bilip bölüştüğü çevrelerin anlatıcısı oldu. Konu ve kişi bulmakta hiç zorluk çekmeden, hayatına karışmış yüzlerce insanın kader ve direnişlerini rahatça derleyerek hikâye ve romana geçirdi. Olay ve malzemeye önem vererek biçimi ve artistik süsle­meyi ikinci plana bıraktı. Daha doğrusu hayatının zorlukları, yazılacak şeylerin çokluğu yüzünden, vakit de bulamadı buna. Eserlerindeki sürükleyicilik, yaşanmış­tan gelen kuvvetle kişileri konuşturmada başardığı tabiîlik ve gerçeğe uygunluğa dayanır.

• Sürekli basılmakta olan, sadece ilk yayın yıllarını belirttiğimiz eserleri, on biri hikâye, yinni altısı roman, ikisi oyun, biri anı Nâzım Hikmet ‘le Üç Buçuk Yıl (1965), biri de inceleme (Senaryo Tekniği, 1963) türünde 42 tanedir; hikâye kitapları: Ekmek Kavgası (1949), Sarhoşlar (1951), Çamaşırcının Kızı (1952), 72. Koğuş (uzun hikâye, 1954), Grev (1954), Arka Sokak (1956), Kardeş Payı (1957), Babil Kulesi (1957), Dünyada Harb Vardı (1963), Mahalle Kavgası (uzun hikâ­ye, 1963), İşsiz (1966), Önce Ekmek (1968); romanları: Baba Evi (1949), Avare Yıllar (1950), Murtaza (1952, geni. b. 1969), Cemile (1952), Berekeüi Topraklar Üzerinde (1954), Suçlu (1957), Devlet Kuşu (1958), Vukuat Var (1958), Gâvurun Kızı, (1959), Küçücük (1960), £>zV«ya £w (1960), £/ Tfrz/ (1960), Hanımın Çiftliği (1961), Eskici ve Oğulları (1962, sonraki b. Eskici Dükkânı adıyla), Gurbet Kuş­ları (1962), Sokakların Çocuğu (1963), Kanlı Topraklar (1963), Bir Filiz Vardı (1965), Müfettişler Müfettişi (1966), Yalancı Dünya (1966), Evlerden Biri (1966), Arkadaş Islıkları (1968), Sokaklardan Bir Kız (1968), Üçkâğıtçı (1969), Kötü Yol (1969), Tersine Dünya (1986) • Oyunları: Orhan Kemal’in doğrudan doğruya oyun olarak yazdığı tek eseri İspinozlar ilk kez 1964’te oynanmış, 1965 ‘te basılmış, daha sonra Yalova Kaymakamı adıyla da sahneye konulmuştu. Hikâye ve romanlarından uyarlama dört oyunu (72. Koğuş, Bekçi Murtaza, Eskici Dükkânı, Kardeş Payı) da 1967-1971 yılları arasında önce Ankara sahnelerinde oynadı. Bu beş oyun 1985’te iki kitap halinde yayımlandı: Bütün Oyunları 1 (ilk iki oyun) ve Bütün Oyunları 2 (öteki üç oyun).

• Yazar, 1948’de Varlık dergisinin düzenlediği bir yarışmada “en çok beğenilen öykücü” seçilmiş, iki kere Sait Faik (Kardeş Payı kitabıyla 1958’de, Önce Ekmek kitabıyla 1969’da), bir kere de gene Önce Ekmek kitabıyla Türk Dil Kurumu 1969 Hikâye Armağanlarını kazanmış, 72. Koğuş oyunuyla da 1967’de Ankara Sanatseverler Derneği’nce yılın en iyi oyun yazarı seçilmişti • Ölümün­den sonra çıkan kitapları: Kaçak (roman, 1970), Küçükler ve Büyükler (hikâyeler, 1971), İstanbul’dan Çizgiler (röportajlar, 1971), Arslan Tompson (1976), İnci’nin Maceraları (1979) • Orhan Kemal’in evvelce çeşitli yaymevlerinde çıkmış bütün hikâyeleri Bilgi Yaymevi’nce özel bir dizide yeni isimlerle toplandı: Yağmur Yüklü Bulutlar (1974), Kırmızı Küpeler (1974), Oyuncu Kadın (1975), Grev (1975), Serseri Milyoner – İki Damla Gözyaşı (1976)

• Yakın dostlarından Nurer Uğurlu, yazarın hayat öyküsünü belgesel bir roman biçimine soktu: Orhan Kemal’in İkbal Kahvesi’ (1973), Fikret Otyam da mektuplarını yayımladı: Arkadaşım Orhan Kemal ve Mektupları (1975). Hakkında tek toplu tanıtma ve değerlendirme kitabı, Asım Bezirci ile Hikmet Altmkaynak’m ortak çalışmasıdır: Orhan Kemal (Cem Yayıne­vi, 1977). Yine Hikmet Altmkaynak Hikâye Yazarı Orhan Kemal (1983) adlı bir inceleme, Muzaffer Buyrukçu ise Arkadaş Anılarında Orhan Kemal (1984) adlı bir anı kitabı yayımladı.

• Orhan Kemal Roman Ödülü ve bu ödülü kazanmış romancı­larımızın isimleri için Armağanlar bölümüne bakınız.