Seydi Ali Reis

XVI. yy. denizcisi; şair, bilgin ve seyahatnâme yazarı, 7-1562

• Kanunî Sultan Süleyman devrinin en tanınmış denizcilerinden olan, Kâtibî mahlasıyla şiirler de yazan Seydi Ali Reis, birçok deniz seferlerine, bu arada Kıbrıs fethine katıldı, Barbaros Hayrettin Paşa (ölm. 1546) yanında çalıştı. Halep’te bu­lunduğu sırada Pîri (ölm. 1554) ve Murad Reis (ölm. 1610)lerden sonra donanma kumandanlığına getirilerek Basra’daki donanmanın başına geçti, Hind denizlerinde fena havada, çok üstün kuvvetteki Portekiz donanmasına yenilip karaya çıkmak zorunda kaldı. Gucerat, Sind, Horasan, Irak-i Acem, Maveraünnehir ve İran yoluyla karadan yurda döndü (1557). Edirne’de Kanunî Sultan Süleyman’a Mirâtü’l-Me-mâlik (Memleketler Aynası) isimli eserini sundu, padişahın iltifatlarına nail oldu.

• Basra’dan yukarda belirtilen yolla yurda dönüşünü, üç yıl sürmüş bu yolculuğu hikâye eden bu kitabıyla Şeydi Ali Reis, gezi edebiyatımızın ilk eserlerinden biri­ni vermiş oldu. Ünlü denizcinin geçtiği, gördüğü yerleri tanıtan, oralarda tanıdığı kimselerle yaptığı konuşmaları anlatan, yer yer kendi beyitleri, kendi yazdığı bir levend türküsü parçası ve başkalarının şiirleriyle süslü bu eserde, coğrafi bilgiler­den çok, bir edebî eser karakteri, bir hikâye havası görülür.

• Şeydi Ali Reis, deniz astronomisine, fizikî ve topoğrafık coğrafyaya ait geniş bilgisini, ikinci eseri olan Muhifte göstermiştir. Yazarın, Hindistan’da kaldığı sırada 1554’te kaleme aldığı bu eserde Cava, Sumatra, Seylân ve başka adalar üzerine verdiği bilgileri, Kâtip Çele­bi Cihannüma’sma olduğu gibi almıştı. Şeydi Ali Reis’in ayrıca astronomiye dair eserleri de vardır.

• Almanca, İngilizce ve Fransızcaya çevrilmiş olan Mir ‘atü ‘l-Me-mâlik’in Türkçesi 1895’te basılmıştı. Yeni bir basımı Tercüman 1001 Temel Eser dizisindedir (haz. Necdet Akyüz, 1975).