Şeyhi Kimdir, Eserleri ve Edebi Kişiliği

XIV-XV. yy. divan şairlerinden, 13717-1431?, doğ. ve ölm. Kütahya

• I. Mu­rad devrinde (1371-1376) doğan, I. Bayezid, Süleyman Çelebi, Çelebi Sultan Meh­med ve II. Murad devirlerinde yaşayan Şeyhî’nin asıl adı Yusuf Sinaneddin’dir.

Öğrenimini Kütahya’da yaptı, şair *Ahmedî’den ve başka bilginlerden ders gördü, İran’da tasavvuf ve tıp öğrendi, dönüşte hekimliğiyle ün kazandı, Genniyan Beyi II. Yakub’un hekimi ve sphbet arkadaşı oldu. Ankara’da Çelebi Sultan Mehmed’i tedavi etti (1415); Çelebi Mehmed karşılığında ona Tokuzlu köyünü tımar olarak verdi, Şeyhî kısa bir zaman Çelebi Mehmed’in özel doktorluğunu yaptıktan sonra Tokuzlü köyüne giderken yolda eski tımarın sahipleri tarafından soyuldu, uğradığı felâketi padişaha anlatmak üzere Harnâme’yi yazdı. 1421 ‘den sonra yeni padişah II. Murad’m sarayında bulundu, ona kasideler yazdı. II. Murad’ın isteğiyle yazma­ya başladığı Husrev ü Şirin mesnevisini tamamlayamadan öldü

• Divan şiirimizin ortak malzemesini derli toplu ve başarılı kullanan ilk büyük şair Şeyhî’dir. Kaside ve gazellerinde mazmunlar artık açıklığa kavuşmuş; divan şiirinin kuralları, karak­teristik özellikleri belirli bir hale girmiştir. Şeyhî, geniş bir tasavvuf ve şiir kültürü sayesinde bu ortak kalıplara kişiliğini de kattığı için sonraki şairlere de örnek oldu, adı daima anıldı. Divanımdan (bas. TDK tar. 1942) başka, Şeyhî’nin iki de mes­nevisi vardır: Husrev ü Şirin ve Har-nâme

• Har-nâme feilâtün mefâilün feilün vezniyle yazılmış, 126 beyitlik küçük bir mesnevidir. Şair 26 beyit tutan tevhit, naat, padişaha övgü kısımlarından sonra asıl konuya geçer. Burada olmayacak ha­yaller peşinde elindekini de kaybeden, boynuz umarken kulaktan da olan bir eşeğin başına gelenleri anlatır, hikâyeyi padişaha dua ile bitirir. Derli toplu, özlü anlatışı, devrine ve rakiplerine yöneltilmiş ölçülü edepli alaylarıyla, Har-nâme hiciv edebi­yatımızın en güzel eserleri arasında başta gelir

• İran şairi Gence’li Nizamî (ölm. 1214)’nin aynı isimdeki eserini örnek tutarak, genişleterek yazdığı Husrev ü Şirin mesnevisi, 6400 beyitlik, klasik bir aşk hikâyesidir

• Prof. Ali Nihat Tarlan’m Şeyhî Divanı ‘nı Tetkik (iki cilt, 1934-1936) eserinden sonraki Şeyhî inceleme ve yayınları Prof. Faruk K. Timurtaş’ın çalışmalarıdır: Husrev ü Şirin (tenkitli metin ve ince­leme, 1963), Şeyhî, Hayatı ve Eserleri, Eserlerinden Seçmeler (1968), Şeyhî’nin Harnâmesi (1971).