Kitap Cevapları TIKLA
Soru Sor TIKLA
Dil ve AnlatımSözcükte Yapı

Yapım Ekleri Nelerdir Kısaca Konu Anlatımı Cümleleri Örnekleri Soruları

Yapım Ekleri Nelerdir Kısaca Konu Anlatımı Cümleleri Örnekleri

YAPIM EKLERİ

Eklendiği sözcüğün anlamını veya türünü değiştiren eklerdir. İsimden isim, isimden fiil, fiilden fiil ve fiilden isim olmak üzere dört çeşit yapım eki vardır.

*Sözlü > söz / Soru > soru / Boşamak >

boşamak / Gidermek >gitermek

TAKTİK

Sözcüğün kafamızda belli bir resmi vardır, sözcüğe gelen ek, resmi değiştiriyorsa o ek yapım ekidir.

Örneğin; “balıkçı” sözcüğünün kökü “balık”tır. “Balık” sözcüğünün kafamızdaki resmi bellidir, “-çı” eki, kafa­mızdaki balık resmini “balık satan bir kişiye veya yere” çevirir. 0 halde “-çı” eki eklendiği sözcüğün anlamını(kafamızdaki resmini)değiştirdiği için yapım ekidir.

Şimdi de “içki” sözcüğünü ayrıştıralım: ki “içmek” sözcüğünün kafamızdaki resmi “İçmek fiili”dîr ve “-ki” eki bu resmi “içilen şey”e dönüştürür. 0 halde “-ki” eki yapım ekidir.

*Ortaç, ulaç ve mastar ekleri fiilden isim yapım ekleridir. Bu ekler, sözcüğün fiil anlamını kaybetmeden cümle içinde isim, sıfat ve zarf türlerinde kullanılmasını sağ­layan eklerdir. Kısaca bu ekler, sözcüğün anlamını değil türünü değiştirdikleri için yapım ekidirler. 

  • Yürüyüş sağlık için çok önemlidir.(“yürümek” anlamını kaybetmeden cümle içinde isim görevinde kullanılmıştır.)
  • Yürüyen insanlar karınca gibiydi, (“yürümek” anlamını kaybetmeden cümle içinde sıfat görevinde kullanılmıştır.
  • Yürüyerek geldim buralara kadar, (“yürümek” anlamını kaybetmeden cümle içinde zarf görevinde kullanılmıştır.)

1.”-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ortaç (sıfat- fiil) ekleridir, bu ekler sıfat yapar:

gülen adam, görülesi yerler, olmaz işler, bilirkişi, bildik kişiler, yakılacak odunlar, okumuş kızlar…

DİKKAT

Ortaç eki olan “-maz, -mez” fiilden isim yapım ekidir, geniş zamanın olumsuzu olan “-maz, -mez” ise çekim ekidir.

  • Dönülmez akşamın ufkundayız. (ortaç eki)
  • Bu yoldan geri dönülmez artık, (geniş zamanın olumsuzu)

DİKKAT

Ortaç ekleri olan “-mış/-miş, -acak/-ecek, -ır/-ir” fiilden isim yapım ekleridir; zaman ekleri olan “-mış/-miş, -acak/-ecek ve -ır/-ir” ise çekim ekleridir.

* Geçmiş zaman olur ki hayali cihan değer.

Yapım eki

Saate baktım, zaman çoktan geçmiş.

Çekim eki

Kalacak bir yer bulmalıydık kendimize.

Yapım eki

Tatil boyunca bizde kalacak.

Çekim eki

İnsan dünyaya kuş gibi konar, sonra da göçer.

                                              Çekim eki      Çekim eki

Konar göçer toplumlar savaşçıldır.

Yapım eki      yapım eki

DİKKAT

Ortaç eki olan “-dik, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük” ile di’li geçmiş zaman ekinin birinci çoğul kişi çekimi karıştırılmamalıdır.

*Seni aramadık yer bırakmadık. (Ara-ma-dık)

*Uzun zaman oldu, birbirimizi hiç aramadık. (ara- ma-k) 

2.”-p, -arak, -madan, -maksızın, -ınca, -dığında, -ken, -alı, -a /e” ekleri ulaç (zarf-fiil) ekleridir; bu ekler zarf yapan eklerdir: 

okuyup öğren,

görerek öğren,

konuşmadan anlat,

durmaksızın yürü,

gelince ara,

gördüğünde konuş,

yazarken düşün,

güle güle git.

DİKKAT 

Ulaç eki olan “-a / -e” fiilden isim yapım ekidir, dolayısıyla s fiilin üzerine gelir; buna karşın yönelme durum (hâl) eki J olan “a/e” ise ismin üzerine gelen bir çekim ekidir.

  •  Yaza yaza mürekkep kalmadı. (Fiilin üzerine gel­miş, f. i yapım eki, ulaç ekidir.)”
  •  Yaza en az yirmi kitap okuyacağım, (ismin üzerine gelmiş, yönelme durum eki, çekim ekidir.)

3.”-mak, mek, -ma, -me, -ış, -iş” ekleri fiilden isim yapım ekleri olup mastar (isim-fiil) ekleridir.

  • Dinlemek, bilgelikten gelir.
  • Farklı düşünme yöntemleri de var.
  • Tarihin akışını icatlar değiştirir.

DİKKAT

Mastar eki olan “-ma, -me ” fiilden isim yapım ekidir, olumsuzluk eki olan “-ma, -me” ise çekim ekidir.

  • Bana böyle sorular sorma, diyordu. (Olumsuzluk ekidir, çekim ekidir; dolayısıyla basit sözcüktür.)
  • Soru sorma çocukların öğrenme yöntemidir. (Mas­tar ekidir, f. i. yapım ekidir; dolayısıyla türemiş sözcüktür.)

*Tüm çatı ekleri (edilgenlik, işteşlik, dönüşlülük, ettir­genlik ekleri) fiilden fiil yapım ekidir.

* Dövülmek, dövünmek, dövüşmek, dövdürmek.

*İsimden isim yapım eki olan “-lı, -li, -lu, -lü” nün olum­suzu “-sız, -siz, -suz, -süz” yapım ekidir. 

* Ayna-aynasız, bahçeli-bahçesiz

* Üleştirme ekleri yapım ekidir.

*Üçer kişi, dokuzar defter, altışar boncuk, yedişer kalem

*Küçültme ekleri olan “-cık,-cak,-cağız,-rak,-imsi,-imtırak”ekleri isimden isim yapım ekleridir.Bu eklerin asıl görevi sözcüklere küçültme veya “-e yakın,gibi”anlamı katmaktadır.Küçültme eklerini alan sözcükler isim,sıfat veya zarf görevlerinde bulunabilir.

*Kadın zayıflayınca küçücük olmuştu, (“çok küçük” anlamı)

Küçültme zarfı

*Yavrucak uyuyor, (“sevgi” anlamı)

Küçültme ismi

*Büyücek bir binaydı. (” büyüğe yakın” / küçültme anlamı)

Küçültme sıfatı

*Adamcağızın işi yok. (“acıma” anlamı)

Küçültme ismi

*Ufarak bir topla oynuyordu. (Ufağa yakın/ küçültme anlamı)

Küçültme sıfatı

*Yeşilimsi bir elbise giymişti, (“yeşile yakın”/küçültme anlamı)

Küçültme sıfatı

*Su borudan sarımtırak akıyordu. (Sarıya yakın/ küçültme anlamı)

Küçültme zarfı

SORU

Odunsuz bir sobanın

 I

Yanında titreyen

              II

Çocuğu görse yağmur,

                      III

Gözyaşlarını odaya

                   IV

Tavan arasındaki delikten

                           V

Usulca bırakır.

Yukarıdaki şiirde altı çizili sözcüklerden hangisi yapım eki almamıştır?

A) I     B) II       C) III    D) IV    E)V

CEVAP

Yapım eki eklendiği sözcüğün anlamını veya türünü değiş­tiren eklerdir. Seçeneklerdeki “odunsuz“, “titreyen” sözcüklerinde tür değişimi, “yağmur” ve “delik” sözcüklerinde ise anlam de­ğişimi söz konusu olduğundan A, B, C ve E seçeneğindeki söz­cükler yapım eki almış sözcüklerdir. D’de ise “odaya” sözcüğünde tür veya anlam değişmesi olmadığından yapım eki söz konusu değildir. Doğru seçenek D‘dir.

SORU

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yapım eki edat soylu bir sözcüğe gelerek ondan isim türetmiştir? 

A) Zorda kalınca “Bu kadarlık kusur kadı kızında da olur.” diyordu.

B) Benzetme yapmak için genellikle gibili cümleler ku­rarız.

C) Doğruluk, göreceli bir kavramdır; kişiden kişiye değişir.

D) Neden – sonuç anlamını, çoğu zaman içinli cümlelerle kurarız.

E) Gibilik anlamı, kimi yerlerde edat kullanılmadan da sağlanır.

CEVAP

A’da “Bu kadarlık kusur” ifadesiyle “kadar” edatına geti­rilen “-lık” eki, sıfat türetmiştir. Aynı durum B’de “gibili cümleler” de ve D’de “içinli cümlelerde” de söz konusudur. C’de zaten isim olan “doğru” sözcüğüne “-lık” eki getirilerek isimden isim türetilmiştir. Ancak E’de “gibi” edatına getirilen “-lik” ekiyle edattan isim türetilmiş “Gibilik anlamı” şeklinde isim tamlaması kurulmuştur. Doğru seçenek E‘dir.

SORU 

“Çekim ekleri kimi zaman yapım eki işlevinde bulunabi­lirler.”

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinde çekim eki yapım eki görevinde kullanılmıştır?

A) Elim ayağım tutmaz oldu heyecandan.

B) Gidelim buralardan, dayanamıyorum.

C) 0 güzelim yılları unutamıyorum.

D) Söyledim içinden tüm geçenleri.

E) Diledim ki uzun ve sağlıklı yaşayalım. 

CEVAP                                  

A, B, D ve E seçeneklerindeki altı çizili sözcüklerde kullanılan iyelik, istek, zaman ve kişi ekleri eklendikleri sözcüklerde tür değişimine neden olmamışlardır ve çekim eki işlevlerini korumuşlardır. Ancak, C seçeneğinde “güzelim yıllar’ ifadesiyle bir tamlama kuran “-im” iyelik eki, isme sıfat görevim yükleyerek tür değiştirmiştir; yani yapım eki olarak kullanılmıştır. Doğru seçenek C‘dir. 

SORU 

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi yapı bakı­mından ötekilerden farklıdır?

A) Doğa, insana her şeyin en güzelini sunmakta.

B) Yaşlı adamlar, köyün girişinde bekleşıyordu.

C) Onarım binada birkaç gün daha sürecekmiş.

D) Gölge oyunu, bir zamanların eğlencesiydi.

E) Ağaçlık bir yerde oturmuş, dinleniyorduk. 

CEVAP                      

Seçeneklerdeki sözcükleri; “doğ-a, yaş-lı, onar-ım, ağaç­lık” şeklinde ayrıştırabiliriz. Bu sözcükler yapım^eki almış oldukları için türemiş sözcüktürler. Ancak gölge sözcüğü yapım eki almadığından basit bir sözcüktür. Doğru seçenek D’dir.

2024 Ders Kitabı Cevapları
🙂 BU İÇERİĞE EMOJİYLE TEPKİ VER, PAYLAŞ!
2
love
0
happy
0
clap
0
confused
0
sad
0
unlike
0
angry

Bir yanıt yazın

**Yorumun incelendikten sonra yayımlanacak!