Yüklem Nedir, Konu Anlatımı, Örnekleri, Nasıl Bulunur, Özellikleri Kısaca
CÜMLENİN ÖĞELERİ
YÜKLEM
Yüklem Nedir, Konu Anlatımı, Örnekleri, Nasıl Bulunur, Özellikleri Kısaca
- Yargı bildiren sözcük veya söz öbeklerine cümle denir. Yargıyı açıklayan, destekleyen, ortaya koyan söz öbekleri, cümlenin öğelerini meydana getirir.
- “Geliyorum.” sözcüğü kip ve şahıs bildirdiği için ve en önemlisi de bir yargı bildirdiği için bir cümledir ve tek sözcükten oluşmaktadır. Bununla birlikte “İzmir’e yarın tek başıma geliyorum.” şeklinde cümleyi uzattığımızda yargıyı öğelerle ayrıntılandırmış oluruz.
- Bir cümlenin temel öğeleri yüklem ve öznedir. Nesne, dolaylı tümleç ve zarf tümleci ise yardımcı öğelerdir. Cümlede kullanılan bağlaçlar ve ünlemler ise cümle dışı unsurlar olarak bulunur. Şimdi bu öğeleri inceleyelim.
YÜKLEM
- Kip ve zaman ekleriyle kullanılıp yargı bildiren temel öğedir. Tek başına cümle özelliği gösterir.
“Düşünüyorum.” sözü “düşünmek” fiilinin şimdiki zaman ve 1. tekil kişi ekiyle çekimlenmiştir. 0 hâlde bu, bir cümledir. Bu yüklem, diğer öğelerle desteklenebilir.
Şu anda, onun ne yaptığını düşünüyorum.
I II III
NOT
- Yüklem cümlenin başında, ortasında veya sonunda bulunabilir. Yüklemi bulmak için soru sorulamaz.
Artık bülbül ötmüyor gül dolu pencerede.
Yalnız hatıran kaldı boş kalan çerçevede.
- Yüklemler olumsuz fiillerden oluşabilir.
Bırakma ellerimi.
Söylenmez böyle şeyler yavrum.
- İsimler ek fiil alarak yüklem olabilir.
Her yerde hatıran vardı.
Açıktı kapım sonuna dek.
- Ek fiilin olumsuz olan “değil” yüklem olarak kullanıldığında kendinden önceki sözcükle birlikte alınır.
Anlamıyor değilim seni.
Evde değildim o akşam
- Yüklem, deyimden oluşabilir.
Gönül verdim şiire, öyküye.
Ondan hiç haber alamadım.
- Yüklem, birleşik fiilden oluşabilir.
Elindekileri taşımasına yardım ettim.
Son defa seyredeyim o yaşlı gözlerini.
Alamaz bir sevgili kalbimdeki şu yeri.
Yaşanabilir miydi öyle bir yerde?
- Yüklem sıfat tamlamasından oluşabilir.
Bir masalmış geçen yıllar.
Adamın yanında yürüyen, küçük bir kızdı.
- Yüklem isim tamlamasından oluşabilir.
Çocuk neredeyse yolun ortasındaydı.
Satıcının geldiği saat akşamın bir vaktiydi.
- Yüklem, adlaşmış sıfattan oluşabilir.
Sesini duyduğum kişi az önce bana tuhaf tuhaf bakandı.
Hastalardı yüreğimi en çok burkan.
- Yüklem, fiilimsiden oluşabilir.
Merdivenden çıkmaktı bizi yoran.
Gülmektir insana yakışan.
Yiğidin ölümü gülerektir.
- Yüklem, ikilemeden (tekrar grubundan) oluşabilir.
Balkondaki rüzgâr püfür püfürdü.
Erikler kocaman kocamandı ağaçta.
- Yüklem, pekiştirmeden oluşabilir.
Upuzundu saçları, yemyeşildi gözleri
Temiz mi temizdi denizin suyu.
- Yüklem zamirden oluşabilir.
Yıllar geçse de, inan, kalbim hep şenindir.
Benim kütüphane memuru.
Sen başkasın!
Beğendiğin kaban hangisiydi?
Oydu en beğendiğim sanatçı.
- Yüklem edat grubundan oluşabilir.
Çocuk hüzünlü şarkılar gibiydi.
Parmak kadardı boyu.
Gecem gündüzüm seninle.
- Yüklemler, soyut veya somut adlardan oluşabilir.
Romanın dili gerçekten de iyiydi.
Işıktır, geceleri bir mağazaya dikkat çeken şey.
- Yüklemler, özel addan oluşabilir.
Karşımda duran Engin’di.
DİKKAT:
isim ve sıfat tamlamaları, birleşik fiiller, ikilemeler, deyimler, edat grupları gibi söz grupları tek öge olur, bölünemez.
Kulübenin ardındaki, iki katlı, yaşlı bir binaydı.
Metalin kara soğuğuydu ellerini titreten.
Araba ara sokaktan dönecek gibiydi.
Güvensiz kişilikler kraldan çok kralcı olur.
Yalan yanlıştı adamın savunması.
Padişah ferman buyurdu.
SORU
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde öğeleri ayırmada bir yanlışlık yapılmıştır?
A) Yazarın en çok satan kitabıydı / elimdeki.
B) Zaman, / geri getirilemeyecek en kıymetli şeydir.
C) Varabileceğimiz son noktaya kadardır / yarışımız.
D) Yağmurun hüzünlü sesiydi / pencereye vuran.
E) Nisan yağmuru / gibidir / ömrümüzün gençlik çağı.
CEVAP
E’dir. Çünkü “Nisan yağmuru gibi” edat grubudur ve edat grubu da diğer söz öbekleri gibi tek öge olur.
SORU
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi bir ısım tamlamasından oluşmuştur?
A) Aslında, okul müdürü çok iyi bir insandı.
B) Sonbahar rüzgârıydı, bizi böyle hüzünlendiren.
C) Saçları daha gençken dökülmüştü, apaçıktı alnı.
D) Gökyüzü, deniz, pırıl pırıldı o yaz gününde.
E) Kitap okurken olduğum yerde uyuyakaldım.
CEVAP
A’da “çok iyi bir insandı” yüklemi sıfat tamlamasıdır. C de yüklem “dökülmüştü” çekimli fiili ile “apaçıktı pekiştirmesiyle kurulmuştur. D’de “pırıl pırıl” ikilemesiyle E’de “uyuyakaldım” birleşik fiiliyle oluşan yüklem B’de isim tamlamasıyla (sonbahar rüzgârıydı) oluşmuştur. Doğru seçenek B’dir.
NOT
Yüklemler, birbirinden virgülle veya noktalı virgülle ayrılır. Dolayısıyla cümleler birbirine bu noktalama işaretleriyle bağlanır.
Yaşlıyım, hastayım, dertliyim.
Y Y Y
Kapıyı açtım, sınıfa girdim; kimse yoktu içeride.
Y Y Y
Arıyorum, soruyorum, bulamıyorum.
Y Y Y
NOT
Birbirinden virgül veya noktalı virgülle ayrılmış cümlelere sıralı cümle denir.
Sevmek korkulu rüya, yalnızlık büyük acı.
Y Y
Uyandım, erkenden yola koyuldum.
Y Y
NOT
Birbiriyle ilgili yargılarda yüklem tekrarı yerine yüklem ortak kullanılır. Böyle yüklemlere “ortak yüklem denir.
“Dünyayı gezmek, farklı kültürleri tanımak istiyordu-”
cümlesinde iki yargı vardır.
1) Dünyayı gezmek istiyordu.
2) Farklı kültürleri tanımak istiyordu. Bu iki yargı tek yüklemde birleşmiştir.
Bir ağaçtan gül de biter diken de.
Ana gibi yâr, Bağdat gibi diyar olmaz
DİKKAT
- Kimi zaman yüklemin ortak kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.
“Annen sana sen annene bakarsın”, cümlesi yüklemin ortak kullanılmasından kaynaklı olarak bozuk bir
cümledir.
Bu cümlede ilk yargı yükleme “Annen sana bakarsın, şeklinde bağlandığı için bozuk bir cümledir. Yani cümlede yüklemin ortak kullanılması anlatım bozukluğuna yol açmıştır. 0 hâlde ilk yargıya uygun bir yüklem eklendiğinde cümle “Annen sana bakar, sen annene bakarsın.’ şeklinde düzeltilir.
- İsim ve sıfat tamlamaları, birleşik fiiller, ikilemeler, deyimler, edat grupları gibi söz grupları tek öge olur, bölünemez.
Kulübenin ardındaki, iki katlı, yaşlı bir binaydı.
Metalin kara soğuğuydu ellerini titreten.
SORU
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklemin ortak kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yoktur?
A) İnsanlar ileriye, tren ise geriye geliyordu.
B) Yürüyen merdiven yukarı, müşteriler aşağı iniyordu.
C) Ben sana, sen de bana anlatacaksın olanları.
D) Herkes kendi aklını, işini beğenir.
E) Biz kütüphaneyi, öğrencilerse sınıfları düzenledi.
CEVAP
Doğru seçenek D’dir. Bu seçenekteki cümleyi “Herkes kendi aklını beğenir. / Herkes kendi işini beğenir.” cümlesiyle ayrıntılandırabileceğimiz için, bu cümlede yüklem eksikliğinin söz konusu olmadığını görürüz. Ancak, A, B, C ve E seçeneklerinde yüklem eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozuklukları göze çarpar. Seçeneklerdeki yüklem eksikliklerini giderelim.
A’da “İnsanlar ileriye gidiyor, trense geriye geliyordu.”
B’de “Yürüyen merdiven yukarı çıkıyor, müşteriler aşağı iniyordu.”
C’de “Ben sana anlatacağım, sen de bana anlatacaksın olanları.”
E’de “Biz kütüphaneyi düzenledik, öğrencilerse sınıfları düzenledi.”