Devlet Kuşu Kitap Özeti

Orhan Kemal’in romanı (1958)

• İstanbul’da Kumkapı taraflarında bir göçmen ailesi. Baba kapıcılıktan ayrılmış, boşta. İki kız, iki erkek, dört evlât. Kızlar Unkapanı’nda tütün fabrikasında çalışmaktalar. Erol okulda, Avare Mustafa askerliğini bitirmiş, işsiz aylak ve günlerini Taşkasaplı’nın kahvesinde geçirmekte.
Kafadarları: Sülü, Çingene, Bayram. Yakışıklı Avare Mustafa, komşuları Aynur’a tutkun. Fakat Mustafa’nın anası, oğlunu zengin bir kızla evlendirip rahata erme sevdasında. Günün birinde evlerinin karşısındaki arsada, eskiden kaymakam, şimdi karaborsacı Zülfikar Bey, bir apartman yaptırmaya başlar, çirkin kız Hülya da Mustafa’ya âşık olur. Aile, zenginliği dolayısıyla Hülya’ya talip olmasını isterlerse de Mustafa, önce yanaşmaz buna; fakat annesinin de kendinden yüz çevirdiğini görünce, gidip Zülfikar Bey’in yanında çalışmayı kabul eder. Apartman biter, zemin kat Mustafa’lara verilir. Arkadaşı Sülü’nün de ısrarlarıyla Mustafa, Hüyla ile evlenir. Cebi para görmüş, fakat hürriyetinden olmuştur; aklı fikri Aynur’dadır. Mustafa, yeni durumunu benimseyemez, Zülfikar Bey’in kendisini uşak gibi kullanmak istemesini onuruna yediremez bir türlü. Sonunda evi terk eder. Karısı Hülya merdivenden düşmüş, çocuğunu düşürmüş, hastaneye kaldırılmıştır, belki de ölecektir. Biricik kızının acısıyla perişan Zülfikar Bey, Mustafa’yı bulur. Hülya’yı bir kerecik olsun görmesi için yalvarır, paralar saçar Mustafa’nın ayaklarına. Sülü toplar paraları, adama geri uzatır: İnsanlıklarını parayla satmayacaklardır. Zülfikar Bey’i getirmiş olan taksi, Mustafa’yı, Sülü’yü, Çingene’yi de alarak geri döner: Mustafa, Hülya’yı görmeye gitmektedir. “Taşkasaplı, kahve bahçesinin kapısında, yaş yaş parlayan kirpikleriyle arkalarından bakıyordu.” • Orhan Kemal, sonradan bu romanı oyun biçimine de sokmuş (İspinozlar, 1965), eser ayrıca Avare Mustafa adıyla filme de alınmıştır (1961).