Dönüş Kitap Özeti

Cengiz Dağcı’nın romanı (1968)

• Olayları gene yazarın anayurdu Kırım’da başlayan romanda Niyazi, Petersburg Üniversitesi’ni bitirmesine iki yılı kalmıştır ki, yazın, bu yılların parasını sağlamak için, doğduğu yer olan Gurzuf kasabasına döner; dedesinin öldüğünü öğrenir, cenaze ertesi gün kaldırılır. Niyazi, bir hafta kalır Gurzuf’ta. Çocukluk arkadaşı Veli, askerlik işini halletmeye bir günlüğüne Yalta’ya gidecektir.
Niyazi onu uğurlamış, iskelede denizi seyrederken, kendisinden bir adres soran Binbaşı Gorhov ve karısıyla tanışır, karı kocayı görmek istedikleri kişinin evine götürür. Arabayla giderlerken yolda Niyazi, bu kadına tutulur. Ertesi gün için beraberce bir gezintiye çağrılmış, fakat binbaşı bir emir üzerine hemen Yalta’ya gittiğinden, Niyazi kadınla yalnız kalmıştır. Atlara binip dağlarda gezer, sevişir ikisi. Kadından ayrıldıktan sonra Veli’yi arayan Niyazi, onu, evinde kanlar içinde bulur: Yalta dönüşü, askere gitmemek için Veli, sağ kolunu omzundan kesmiştir. Niyazi Akmescit’e gelir. İkinci Dünya Savaşı’nın başladığını orada öğrenir. Petersburg’a dönemeyecektir; üniversiteler kapatılmıştır. Niyazi, Kırım’da kalır, Levin-Zagorski adında bir yahudi doktorun oğluna rusça dersi vererek geçimini sağlar. Alman ordularının Kırım’ı işgalinden bir süre sonra Dr. Levin Batı-Rusya’ya taşınır, veda günü Niyazi’ye bir adres bırakarak savaştan sonra kendisiyle yazışmasını ister. Niyazi işsiz kalır, Köstence üzerinden Polonya’ya gider, Krakov’da türlü işlerde çalışır. Dört yıl sonra da, mektup yazdığı doktorun çağrısına uyarak Varşova’ya gider, onun yardımıyla Prag Üniversitesi’nde öğrenimini tamamlayınca Gurzuf’a döner. Onsekiz yıl uzağında kaldığı kasaba aynı kasabadır, fakat çok değişmiştir insanları. Niyazi, bir öğretmenlik almak isterse de, okul müdürü bunun imkânsızlığını hissettirir. Niyazi, kimsesiz bir sokak köpeğiyle kurduğu arkadaşlığını sürdürürken roman sona erer.