Esrar-ı Cinayat Özeti, İncelemesi, Kahramanları

Edebiyatımızda ilk yerli polis romanı olmasına rağmen başarılı eserde olay, 1870 yıllarına doğru İstanbul’da geçer. Boğaz’ın bitiminde Öreke Taşı denilen kayalıkta bir temmuz gecesi genç bir kızla iki adam öldürülmüştür. Beyoğlu mutasarrıflığı komiserlerinden Osman Sabri ve taharri memuru Necmi
, kaatili aramaktadırlar. Bir ay sonra da Halil Sûrî adında bir zengin, Beyoğlu’ndaki evinde tavana asılı bulunur. İki polis bunun da bir intihar olmayıp ilk olaya bağlı ikinci bir cinayet olduğu sonucuna varırlar. Şüpheler 35-40 yaşlarında zengin ve çok güzel bir kadın olan Hediye Hanım üzerinde toplanır. Sorguya çekilen, sıkıştırılan kadın, cinayetlerin Kalpazan Mustafa tarafından işlendiğini söyler. Birkaç gün sonra Kalpazan Mustafa’nın Tercüman-ı Hakikat gazetesinde Avrupa’dan yolladığı mektuplarla cinayetlerdeki sırlar yavaş yavaş aydınlığa çıkar: Kalpazan Mustafa, eli her işe yatkın, dürüst çalışkan bir genç iken, asıl adıyla bir Hezarfen-zade Mustafa Çelebi iken, yirmi yaşında, Hediye Hanım’a tutulmuş, onun kulu kölesi olmuştu. Hediye Hanım, Halil Sûrî ile birlikte, Avrupa’ya kıymetli eşya kaçırmaktadır; Mustafa’ya da konağında gizli bir atelyede sahte altınlar bastırtır. Mustafa, Hediye’den soğuyup konaktaki cariyelerden Peri’ye âşık olunca Hediye, kızı onunla evlendireceğine söz verdiği halde Halil Sûrî’ye peşkeş çekmek ister. Peri’nin Öreke Taşı’na sözde mehtap seyrine götürüleceğini öğrenen Mustafa düzenbazları orada bastırmış, iki Kefalonyalı’yı öldürmüş, yaralanarak ölümden kurtulan Halil Sûrî ise, Mustafa’nın olmasın diye, Peri’yi orada kendisi öldürmüştür. Kalpazan Mustafa, sağ kalan adamlarıyla kaçan Halil Sûri’yi bir süre sonra evinde kloroformla bayıltarak boğar, olaya intihar süsü vermek için de cesedi tavana asar. Avrupa’ya kaçar. Avrupa’dan gönderdiği mektuplarla olayların ayrıntılarını gazeteye bildirmiş olan Kalpazan Mustafa, Adliye Nezareti’nce affa uğrayacağı ilân edilince İstanbul’a gelmek isterse de, vapur beklemekte olduğu Kalas kentinde bir kazada ölür. Beyoğlu mutasarrıfının, Hediye Hanım’ın yardakçısı ve ortağı olduğu da anlaşılmıştır, ama Mutasarrıf, Avrupa’ya kaçar, kurtulur. Kötülüklerin kaynağı Hediye ise, romanın sonunda iki gözü akmış bir dilencidir. • Romanın oyun biçimine konulmuş şekli, TRT radyolarında yayımlandı (1976).