GAZEL

Divan edebiyatının en önemli ve çok sevilip kullanılan bir nazım biçimidir.

Türk edebiyatına İran edebiyatın­dan girmiştir. Beyit esasına göre yazılır.

Aşk, sevginin güzelliği, sevgilinin âşığa çektirdiği cefa, ilgisizliğinden şikâyet, kıskanma, ayrılığın verdiği ıstı­rap ve vuslat arzusu, sevgiliye karşı yakarışlar, dost sohbetlerindeki hâllerin ifadesi yanında bazen de ta- savvufı konular, hayat, dünya ve âhiret hakkındaki dü­şünceler işlenir.

En az beş, en çok on beş beyitten meydana gelir. En çok kullanılan şekli beş ile yedi beyit arasında olanla­rıdır. Kafiyelenişi (aa-ba-ca-da-ea-…) şeklindedir. Ga­zelin ilk beyti mutlaka kendi arasında uyaklı olur.

Bu ilk beyte matla”, son beyte ise “makta” adı verilir. Bir gazelin en güzel beytine

“beyt-ül gazel” veya şah beyit, şairin mahlasının bulunduğu beyte de “makla beyti” denir. Mahlas genellikle makta denilen son be­yitte söylenir.

Beyitleri arasında anlam birliği bulunan gazele ‘yek- âhenk”, aynı güç ve güzellikte beyitlerden oluşan ga­zele de “yek-âvâz” gazel adı verilir.

Aşağıdaki gazel, musammat bir gazeldir.

Bazı gazeller dize sonlarındaki kafiyelerden başka, bir de dizenin ortasında bir iç kafiye meydana geti­rilerek yazılır. Bu tip gazellere musammat gazel denir.

Örnek:

Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı

Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı

Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder İhsan

Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı

Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım

Uyandır halkı efgânım gara bahtım uyanmaz mı

Gûl-i ruhsârına karşu gözümden kanlu akar su

Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı

Gâmım pinhan tutardım ben dedîler yâre kıl rûşen

Desem ol bî-vefâ bilmem inanır mı inanmaz mı

Değildim ben sana mâil sen ettin aklımı zâil

Bana ta’n eyleyen gâfil seni görgeç utanmaz mı

Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır

Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

Gazellerden bazılarının sonuna manzum, kısa bir parça getirilirse o parça ziyade; beyitlerin öncesine iki, üç, dört dize eklenirse terbi, tahmis, tesdis gibi isimler alır.