Halk Şiirinin Nazım Biçimleri
Halk Şiirinin Nazım Biçimleri
Halk Şiirinin Nazım Biçimleri Nelerdir
Halk şiirinde kullanılan belli başlı nazım biçimleri şunlardır:
KOŞMA:
Halk ya da âşık edebiyatının en çok sevilen ve çok yaygın biçimde kullanılan nazım biçimidir. Bu biçimde yazılan/söylenen şiirlerin genel özelliklerini ise şöyle belirtebiliriz. Bu tür şiirler dört dizeli bentlerden oluşur. Dörtlük sayısı 3—5 arasındadır. 11’li hece ölçüsüyle (6+5 ya da 4+4+3 duraklı olarak) yazılır/söylenir. 4+3 ve 4+4 kalıbıyla söylenmiş koşmalar da vardır. Şair son dörtlükte mahlâsını söyler. Kafiye düzeni (abab- cccb- dddb…) şeklindedir.
ilk dörtlüğün uyak düzeni (xbxb) ya da (aaab) şeklinde de olabilir. Koşmalar genellikle lirik konularda söylenir. Aşk, güzellik, tabiat, sevgi vb konular işlenir. işlediği konulara göre güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt gibi adlar alırlar. Karşılıklı konuşma (dedim-dedi) biçiminde olan koşmalar da vardır. Önemli koşma şairleri Köroğlu, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Gevherî, Erzurumlu Emrah, Âşık Ömer’dir.
SEMAİ:
Halk şiirinde koşma’dan sonra en çok kullanılan biçimdir. Hecenin sekizli ölçüsü ile koşma biçiminde düzenlenir ve özel bir ezgi ile söylenir. Genellikle en az üç, en fazla beş dörtlükten oluşurlar. ilk dörtlüğü (aaab- abab- aaba- abcb) şeklinde diğer dörtlükler (dddb- eeeb- fffb) şeklindedir. Çoğunlukla doğa, güzellik, ayrılık, kavuşma gibi duygusal ve lirik temaları işlerler. Semainin hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsü kullanılarak yazılanları da vardır.
Heceyle yazılanlar koşmaya benzer. Tek fark dizelerin hece sayısıdır. Karaca oğlan ve Erzurumlu Emrah bu alanda en meşhur şairlerdir.
VARSAĞI:
Bu da aslında bir koşma çeşididir. Başka özellikleri itibariyle koşma’dan ayrılır. Bu özellikleri şöyle belirtebiliriz. Varsağılar, Güney Anadolu bölgesinde yaşayan Varsak Türklerinin özel bir ezgiyle söyledikleri türkülerden gelişmiş bir biçimdir. Hecenin 8’li kalıbıyla söylenen koçaklama tarzı şiirlerdir.Dörtlük sayısı ve uyak düzeni koşmayla aynıdır. Kafiye örgüsü (xaxa- bbba- ccca…) şeklindedir. Varsağılar semailere de benzerler. Onlardan ilk dörtlükte kullanılan bre, behey, hey, hey gidi gibi ünlemlerle ayrılır. Bu da varsağıları yiğitçe, mertçe bir üslupla söylenen şiirlere dönüştürür. Bu türün en güzel örneklerini Karaca oğlan vermiştir.
DESTAN:
Âşık edebiyatındaki destanlar, toplumu yakından ilgilendiren savaş, ayaklanma, eşkıyalık, kıtlık, deprem, yangın gibi olaylar; toplumsal yergiler; cimrilik, dalkavukluk, mirasyedilik… gibi gülünç hayat olayları üzerinde durur. Bunları ulusların başından geçen kahramanlık olaylarını anlatan destan (epope) ile karıştırmamalıdır. Destanların genel özellikleri şunlardır:
Duygusal öğelere hemen hiç yer verilmez. 11’li ya da 8’li hece kalıbıyla söylenir. Dörtlüklerle oluşur. Uyak düzeni koşmaya benzer. Konusu ve uzunluğu bakımından koşmadan ayrılır. Halk şiirinin en uzun nazım biçimidir. Kimi destanlarda dörtlük sayısı yüzden fazladır. Dörtlük sayısı konunun özelliğine bağlıdır. Kendine özgü bir ezgisi vardır. Destanın son dörtlüğünde şair mahlasını söyler. Seyranî ve Âşık Ömer bu alanda ünlüdür. Kayıkçı Kul Mustafa’nın Genç Osman Destanı da bu türün en çok bilinen örneğidir.
