İsimler Adlar Konu Anlatımı
İSİMLER (ADLAR) KONU ANLATIMI
İnsanlar arasında iletişimi sağlamak amacıyla her şeye bir ad vermiştir. “Varlık” sözcüğü somut olanı, “kavram sözcüğü ise soyut olanı karşılar. Buna göre ağaç, kedi, lamba varlık; güzellik, akıl, umut sözcükleri ise kavramdır. İşte, varlık ve kavramları karşılayan sözcük türüne isim (ad) denir.
Varlıklara Verilişlerine Göre
a) Cins İsim:
Ortak özellikleri bulunan varlıkları karşılayan (tür bildiren) isimlerdir. Örneğin;
“Ağaçların yapraklarını dökme vakti geldi.” cümlesinde ağaç denince akla “kavak, söğüt, çam, çınar” gibi birçok ağaç gelir ve bu ağaçlar dalları yaprakları, gövdeleri olması açısından ortak özellikler taşır. Bu nedenle “ağaç” sözcüğü cins (tür) adıdır.
Aynı şekilde, “insan, hayvan, çiçek, bitki, kitap, meyve,
okul” sözcükleri kendisiyle ortak özellikleri bulunan birçok şeyi kapsadığından cins adlarıdır.
NOT:
Cins adları, genel veya özel anlamda kullanılabilirler. Ancak özel anlamda kullanılmaları özel isim oldukları anlamını vermez.
Ağacı sevmeyen insanı sevmez.
Ağacı bugün kestiler.
********************
İsimlerle İlgili Sorular
SORU
Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük ötekilerden daha özel bir anlamda kullanılmıştır?
A) Güle bakmak zor iştir, onu sulayacaksın hatta onunla konuşacaksın.
B) Bitkiler de insan gibi canlıdır, konuşamazlar, o kadar, diyordu.
C) Biz tatile çıktığımızda çiçeğe su vermeyi sakın unutmayın, olur mu?
D) Canlılar da doğanın bir parçasıdır, insan da bu doğanın içinde bir kurt gibidir.
E) Varlıklara verilen isimler, iletişimin zorunlu ihtiyacı sonucunda ortaya çıkmıştır.
CEVAP
A, B, D ve E seçeneklerinde altı çizili sözcükler belli bir şeye işaret etmediğinden “genel” anlamda; C de kullanılan “çiçek” sözcüğü ise belli bir çiçeğe işaret ettiğinden özel anlamda kullanılmıştır. Doğru seçenek C’dir.
********************
b) Özel İsim:
Tek bir şeye ait olan, varlığının aynısı bulunmayan her şeyin adı özeldir.
DİKKAT
Özel isimler, cümlenin neresinde olursa olsunlar büyük harfle başlarlar. Ayrıca özel isimlere gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır. Yapım eki almış olanlarda ise kesme işareti kullanılmaz. Aşağıdaki örnekleri, noktalama işaretlerine de dikkat ederek inceleyiniz.
Burası Muş’tur, yolu yokuştur.
Filmin başrol oyuncusu Şener Şen’di.
En zengin dillerden biridir Arapça.
Bu, Tuz Gölü’nün bir özelliğidir.
Irmak, Çarşamba Ovası’ndan geçer.
Akdeniz’in gözleri Toroslara bakar.
Akif, İslamcı bir şairdi.
Karşıladığı Varlığın Sayısına Göre
Tekil isim:
Tekillik bildiren isimlerdir. Çokluk (-lar,-ler) ekini almamış olan isimlerdir.
Çiçek, şarkı, ağaç…
Çoğul İsim:
Çokluk ekini(-lar/-ier) alarak çoğulluk aj bildiren isimlerdir.
Çiçekler, şarkılar, ağaçlar…
NOT:
Çokluk eki cümleye çokluk anlamı dışında çeşitli anlamlar katar.
İsme abartma anlamı katar:
Gözümün yaşı sular seller gibi aktı.
Dünyalar benim oldu onu görünce.
İsme “gibiler,… ve benzerleri” anlamı katar:
Bu ülke Yaşar Kemallerle, Oğuz Ataylarla gelişir.
İsme yaklaşıklık anlamı katar:
Yirmili yaşlarda bir genç duruyordu kapıda.
Otuzlarında bir adamın okuduğu kitap daha nitelikli olmalıydı.
Çokluk eki aile, arkadaş, boy anlamı katar:
Teyzemler, Özlemler, OsmanlIlar, Oğuzlar
Zamanda genişlik ve süreklilik anlamı katar:
Yazları yazlıklarında, kışları şehirde olurlar.
Sabahları dişlerini fırçalamadan sokağa çıkma.
On ya da yüzyıllık dönemleri anlatır:
1970’li yılların arabalarıydı bunlar.
c) Topluluk İsmi:
Çokluk ekini almadığı hâlde çokluk bildiren isimlerdir. Bu isimler biçimce tekil de çoğul da olsalar aynı türden birden çok varlığı ifade ederler.
Sürü, ordu, demet, buket, öbek, dizi, düzine, halk, ulus, millet, orman, ikiz…
DİKKAT
Ad aktarmaları kimi zaman topluluk bildirebilir.
Sınıf, öğretmeni dikkatle dinliyordu.
(“Sınıf” öğrencileri karşıladığından topluluk bildirir.)
Sınıf, yeniden boyandı,
(“Sınıf” topluluk bildirmez, tekil isimdir.)
Meclis, tatile girdi.
(Milletvekilleri kastedilir. “Meclis” topluluk ismidir.)
Meclisin koltukları kırmızıydı.
(“Meclis”, mekânı karşılar; tekil isimdir.)
Topluluk isimleri çokluk ekini aldıklarında çoğul; almadıklarında ise tekil kabul edilirler. Ancak her iki durumda da topluluk bildirirler.
Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir.
********************
Karşıladığı Şeyin Niteliğine Göre
a) Somut İsim: Varlığı bulunan (görebildiğimiz, tutabildiğimiz, duyabildiğimiz, koklayabildiğimiz ve tadabildiğimiz)
her şeyin adı somuttur.
Hava, ses, ışık, rüzgâr, koku, elektrik, bulut, eldiven…
Soyut İsim: Maddesel varlığı bulunmayan sözcüklerin
(kavramların) adı soyuttur.
insanlık, güven, dostluk, barış, özgürlük, umut…
Eylem adları soyuttur: Kitap okumayı çok severdi.
Annesi çocuğu almaya geldi.
Somut adlar mecaz anlamda kullanıldıklarında soyut anlam kazanırlar.
Elbisesini yumuşakbir kumaştan dikti.
Yumuşaksesi olan bu sanatçı dünyaca ünlüydü.
********************
