Tunalı Hilmi Avrupa’da Tahsil Eserinin İncelemesi

Avrupa’da Tahsil, Cenevre şehri’nin tanıtımı, şehrin özellikleri, yazarın gözlemleri, mektuplar ve bir zeyl’den oluşmaktadır. Kitabın başında ‘baba bilgisi ile adam, adam olmaz’ sözü yazılıdır. Kitap Tunalı Hilmi tarafından kardeşlerim dediği Fehmi, Şükrü ve Faik Ali’ye hediye edilmiştir. İlk bölüm, ‘Başta Bir İki Söz’ dür. Kitap sadece yazılardan oluşmaz. Tunalı Hilmi, gezdiği gördüğü, beğendiği her yerin fotoğrafını da kitaba eklemiştir. İlk yirmi üç sayfadan sonra otuz beş farklı Cenevre manzarası görülmektedir. Bu resimler özellikle Cenevre’dan okul manzaraları, tabiat manzaraları, binalar, eğitim faaliyeti merkezleri, eğitim-öğretim araçları, Cenevre halkı ile çektirmiş olduğu fotoğraflar, kütüphaneler, bir yerel gazetenin baş sayfa resmi, kız-erkek birlikte okuyan öğrencilerin fotoğraflarından oluşmaktadır. Bu bölümden sonra kırk sayfalık bir Fransızca bölüm gelir. Fransızca bölümden sonra yazar, Cenevre hakkında, özellikle oradaki eğitim-öğretim faaliyetleri adına gördüklerini anlatır. ‘Ana Baba Kucağı’, ‘Umumi Mektuplar’, ‘Zeyl’ bundan sonra gelen bölümlerdir. En son bölümde tekrar fotoğraflara yer verilmiştir. Köprü yolları, istasyon manzaraları, tren yolları bu fotoğraflardan birkaçıdır. Yazar ilme dair gözlemleri ve görüşleri aktardığından dolayı mutludur, bunu en büyük tesellisi olarak görür. Tunalı Hilmi kitabını Paris’te tahsili anlatan bir kılavuzu örnek alarak yazdığını söyler.

İlk yazısı Cenevre’ye geldiği günü anlatmasıyla başlar. ‘…dil bilmeyiz…yağmur yağar…” Tahsil için Avrupa’yı örnek almaya muhtaç olduğumuzu düşünen yazar, Avrupa’da en az birkaç sene yaşanması gerektiği görüşündedir. Kendi eserinin Avrupa’da tahsilin yolunu göstermesi, en büyük hedefidir. Kitapta; gezdiği gördüğü okulları, üniversiteleri, kütüphaneleri anlatan, onlardan örnek alınması gerektiğinden söz eden yazar, Cenevre’de yapılan eğitim faaliyetlere imrenir ve bir an önce bu faaliyetlerden kendi milletinin gençlerinin de fayadalanmasını azu eder.

“Bizi adam edecek, büyütecek, yükseltecek olan gençlerimizi, mümkün mertebe Avrupa’ya tahsile dökmek için bizce bundan tesirli çare yoktur.”

Tunalı Hilmi Cenevre’ye hayran kalmıştır. Onun anlattıklarına göre; Cenevre’de yapılan her şey doğru ve düzgün yapılmaktadır:

“Küçücük diyebileceğimiz şu Cenevre, meğer ne büyük imiş.”

Tunalı Hilmi’ye göre ilmin başlıca üç devri vardır: Yunan, İslam, Frenk… O, yol olarak takip edilmesi gereken usulü şöyle anlatır:

“Eski Müslümanlar ilmi Yunanlılar’dan aldılar. Frenkler de her ikisinden. Müslümanlar her nasılsa cehalette kaldılar. O halde bir zamanlar âlime üstad kesilmiş atalarımız Yunanlılar’a nasıl ilim öğrenmek için gittiyse… O putlara tapanlara bile şakirtlik etmeyi nasıl bir ni’met bilmişlerse; bugünkü müslümanlar da müslümanların tanıdığı Allah kitaplarını tanıyan Frenklere doğru koşup her türlü ilme, sanata, marifete kavuşmaya can atmalıdırlar.”

Ona göre bir Türk, bir Şarklı için en elverişli tahsil yerlerinden ilki, Cenevre’dir. Tunalı Hilmi, Cenevre’deki okulların tanıtımını yaparken ayrıntısına kadar bütün şubeleri tanıtır: Fen, hukuk, kimya, eczacılık… Bu şubeleri tanıtırken bir yandan da Osmanlı’daki eğitim müesseseleri ile onları karşılaştırır ve Osmanlı eğitim ve marifeti hakkında bilgi verir. Eğitimde kayıtsızlık, intizamsızlık ve karışıklık gördüğünü söyleyen Tunalı Hilmi, Cenevre’deki gibi belli kaide ve düsturların hayata geçirilmesi gerektiği görüşündedir. Eğitimde tamamen Türkçe kullanılması gerektiğini, belli usûllere göre marifetin artırılması gerektiğine inanan yazar ancak bu şekilde gerçek terakkiye ulaşılabileceğini söyler. Tunalı Hilmi, Osmanlı eğitim sisteminde gördüğü aksaklıklardan bahseder ezbercilik ve anlamadan ilim öğrenmeye çalışmayı en büyük tehlike olarak gösterir. Hatta eğitim tarzımızla ilgili olarak ‘bütün hepimiz hayâlâta gömüldük’ serzenişinde bulunur.

Cenevre’yi her yönden çok beğenen yazar şehir için şu cümleleri kurar: “Cenevre maarif, medeniyet okyanusundan bir katredir. Bir katredir ki ummandır… bir sakin ummandır” Cenevre şehri başta olmak üzere Avrupa’da tahsili en gerekli unsur olarak gören Tunalı Hilmi, bütün gençlere hitaben şöyle der. “ Biz kör kaldık bari sizi, siz adam ediniz.”