Zenciler Birbirine Benzemez

Attilâ İlhan’ın romanı (1957)

• Mehmed-Ali anasız, babasız büyümüş, Sanat Enstitüsünde parasız yatılı okumuştur. İstanbul’da Karaköy’de bir radyo teknik atelyesinde çalışır, geceleri de atelyede yatar. Yetimliğinin üzüntülerini önceleri Allah’a inanarak hafifletmiştir; sonradan kendisi gibi yetim, fakir bir arkadaşının ölümü üzerine bu inancını yitirdi. Sevdiği Şadiye ile evlenebilmek için kendini yetiştirmeye koyulur, sanatını ilerletir. Erzurum’dan askerlik dönüşü Şadiye yoktur.

İkinci Dünya Savaşı yıllarıdır. İşinde ilerlemiş, boy para kazanmaya başlamışken kalkar, Paris’e gider. Kaldığı otelde Mısırlı El-Barudi, İspanyol Hernandez gibi komünistlerle, siyasi mülteci, Tito rejimine muhalif Yugoslav Yankoviç gibi bir antikomünistle, Çinli Çang gibi ferdiyetçi biriyle dost ve öğrenci Alman kızı Hilde’ye âşık olur. Vize süresi dolar, üç ay daha uzatır bu süreyi. Yankoviç’in, peşine düşmüş kimseler tarafından öldürülmesi, çok sarsar Mehmet-Ali’yi. Parası bitmektedir, işsizdir. Paris’te başlayan roman, gene Paris’te, otuziki yaşında Mehmed-Ali’nin sürüp giden bocalayışları arasında sona erer. • “Biri eksi, biri artı iki Mehmet-Ali”nin iç çatışmalarına, bunalımlarına yaslanan roman, yazarın bir değer yargıları anarşisini, bir nihilizmi belirleyen Sokaktaki Adam (1953) romanının, gene sinema tekniğine bağlı, devamı gibidir.