Dilek İsteme Kipleri Nedir Konu Anlatımı Örnekleri

Dilek (İsteme) Kipleri:

Gereklilik, şart, istek ve emir bildiren kiplere dilek kipi denir.

a) Gereklilik Kipi:

“- malı, -meli” ekiyle gereklilik veya ihtimal anlamı sağlanır.

Bil-meli – (y) -(i)m

Bil – meli – sin

Bil – meli

Bil – meli – (y) – (i)z

Bil – meli – siniz

Bil – meli – ler

Bu kitabı yaza kadar tamamlamalısın, (gereklilik, zorunlu­luk)

Ahmet Haşim, sembolistleri okumuş olmalı, (ihtimal)

NOT

Gereklilik anlamı “lazım, gerek, zorunda” gibi söz­cüklerle de sağlanabilir. Aşağıdaki örnekler gereklilik anlamı taşıyan ancak gereklilik kipi ile çekimli olmayan cümlelerdir.

Soğuk bir şey içmem lazım.

Bana biraz zaman gerekli.

Onunla konuşmak zorundasın.

Sınavı kazanmam şart.

SORU

Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi gereklilik kipindedir?

A) Hoşça kalın şehirler evler

    Hoşça kalın dost ışıklar, pencereler.

B) Çoban ateşleri çoktan sönmüş

    Ne çoban var ne çoban kızı.

C) Yememiştir hiç kimse

    Elinin emeğinden daha hayırlısını.

D)Ne vakit bir yaşamak düşünsem

   Sus deyip adınla başlıyorum.

E) Önce ellerimi tutmalıydın,

    Sonra gözlerin gözlerimle buluşmalıydı. 

CEVAP 

A seçeneğindeki “hoşça kalın” yüklemi emir çekiminde; B’deki “sönmüş” yüklemi öğrenilen geçmiş zaman çekiminde; C’deki “yememiştir” yüklemi ek fiilin geniş zaman çekiminde, D’deki “başlıyorum” yüklemi şimdiki zaman çekimındedır. E seçeneğindeki “tutmalıydın” ve “buluşmalıydı” yüklemleri ise gereklilik çekimindedir. Doğru seçenek E dir.

b) Şart Kipi (Dilek – Koşul):

Dilek veya koşul anlamı sağlayan fiil çekimidir. Dilek – şart çekimi “-sa, -se” ile sağlanır.

Bak – sa – m

Bak-sa-n

Bak-sa

Bak-sa-k

Bak-sa-nız

Bak-sa-lar

Dilek – şart kipi, dilek veya koşul bildirir.

“Çocuğa bakarsan sana bir hediye alacağım, cümlesinde

“Biraz daha gerçekleri anlaşana!” cümlesinde dilek anlamı vardır.

c) İstek Kipi:

İstek anlamı veren fiil çekimidir. İstek anlamı “-a, -e” ekiyle sağlanır.

Kal – a – y – ım (-ayım)

Kal – a – sın

Kal-a

Kal – alım

Kal – a – siniz

Kal – a – lar

“Tek yüzünü göreydim,bahtım siyah olaydı.”

“Bu değirmenin suyunun nereden geldiğini biz de bilelim.” Cümlelerinde istek çekimi söz konusudur. SORU

Aşağıdakilerin hangisinde yüklem istek kipindedır?

A) Duysun cümle âlem, senin ne çılgın olduğunu.

B) Gitsek o günlere günlere, yaşasak o günleri günleri!

C) Bir kez olsun göreydim o ahu gözlü ceylanı.

D) Gözden kaybolacağına o köşede mutlaka durmalıydın.

E) Söylesin kuşlar adını, anlatsın ağaçlar güzelliğini.

CEVAP           

A’daki “duysun” yüklemi emir çekiminde; B’deki “gitsek” ve “yaşasak” yüklemleri dilek-şart çekiminde; D’deki “durmalıy­dın” yüklemi gereklilik çekiminde; E’deki “söylesin” ve “anlatsın yüklemleri ise emir çekimindedir. C seçeneğinde ise “göreydim yüklemi istek kipiyle çekimlenmiştir. Doğru seçenek C’dir.

d) Emir Kipi:

Buyruk anlamı taşıyan fiillerdir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahısların emir çekimi yoktur. Emir kipinin çekimi şahıs ekleriyle sağlanır. Dolayısıyla hem emir hem kişi anlamı bu eklerle sağlanmış olur.

Gel          gel-in/ gel-iniz

Gel-sin      gel-sinler

SORU 

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde emir kipinde olduğu 5 halde rica anlamında kullanılan bir fiil çekimi söz konusudur ?

A) Susun artık, beni dinleyin şimdi!

B) Şimdi söyleyiniz bakalım, neredeydiniz?

C) Çık dışarı, sakın gözüme görünme!

D) İçeri girin, soğukta beklemeyin öyle.

E) Allah kahretsin, nerede bulacağım onu?

CEVAP

A, B ve C seçeneklerinde emir çekimindeki yüklemler emir anlamı taşımaktadır. E’de “Allah kahretsin ifadesinde emir çekimi olmasına karşın “dilek” anlamı söz konusudur. D de ise emir çekimi olmasına karşın “içeri girin ve soğukta beklemeyin” ifadelerinde rica anlamı vardır. Doğru seçenek D’dir.

SORU

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde zaman kavramı yoktur?

A) O kuş en kuytu bahçelerde öter.

B) Geçiyor zaman ırmakta akan su gibi.

C) Gönlümle, hayalet gibi, ben kaldım o yerde.

D) Nasıl olsa bir gün döneceksin bu kente.

E) Görsün, işitsin dostlar gönlümde açan çiçeği. 

CEVAP           

Haber kipleri zaman bildiren kiplerdir. Dilek kipleri ise zaman bildirmezler. A’da “öter”; B’de “geçiyor”; C’de” kaldım” ve D’de “döneceksin” sözcüklerinden oluşan yüklemler, zaman eki almışlardır. E’de ise “görsün, işitsin” yüklemleri emir kipiyle çekimlendiklerinden zaman bildirmemektedir. Doğru seçenek E‘dir.