Belirtili Belirtisiz Nesne Soru Örnekleri, Soruları Çöz

SORU

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yükleme sorulan “Ne?” sorusu nesneyi buldurmaya yöneliktir?

A) Dağlar seda verip seslenmelidir.

B) Lamba karanlıkta ışıl ışıl yanıyordu.

C) Kayıyordu araçlar yokuştan yıldızlar gibi.

D) Yağdı yağmur, esti rüzgâr, hava karardı birden.

E) Bir kolye verdim ona, hatıram olsun diye.

CEVAP

Yüklemlere sorulan “Yapan ne?” sorusuna A, B, C ve D seçeneklerinde özne cevap verir: A’da “seslenme” eylemini yapacak olan “dağlar” öznedir. B’de “yanma” eylemini gerçekleştiren “lamba”, C’de “kayma” eylemini gerçekleştiren “araçlar” öznedir. Aynı şekilde D’de “yağmur, rüzgâr, hava” eylemleri gerçekleştiren öğeler olduklarından öznedirler. E seçeneğinde ise “Ne?” sorusuna öznenin yaptığı işten etkilenen “bir kolye” cevap verdiği için bu soru nesneyi buldurmaya yöneliktir. Doğru seçenek E’dir.

*********************

SORU

Dışında az da olsa yağmur yağıyordu ve hava çok soğuktu.

                                                                            I

Bilgisayarı birkaç gündür kullanmıyorduk, bilgisayar bozulmuştu.

                                                                                    II

Akşam oluyordu, hava yağmur bulutlarının gölgesinde III gittikçe kararıyordu.

                                 III

Yaz tatilinde tüm gün havuz başında güneşlenerek kitap okuyordu.

                                                                                              IV

Saçlarını uzatmıştı, saçları rüzgârda savruluyor, dağılıyordu.

                                        V

Yukarıdaki cümlelerde numaralanmış sözcüklerden hangisi nesnedir?

A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

CEVAP

Yukarıdaki sözcüklerin hangi görevde kullanıldıklarını bul­mak için yükleme “ne” sorusu sorulur. Yükleme sorulan “ne” sorusunun özneyi mi nesneyi mi karşıladığını bulmak için ise bu soruya cevap veren öğenin fiili yapan mı yoksa öznenin yaptığı işten etkilenen mi olduğuna dikkat edilir. Buna göre; yükleme sorulan “ne” sorusuna cevap veren I, II, III ve V numa­ralı sözcükler yüklemin bildirdiği işi yapan/eden olduklarından özne görevindedirler. Fiile sorulan “ne” sorusuna cevap veren IV numaralı sözcük ise öznenin yaptığı işten etkilenen öge oldu­ğundan nesne görevindedir. Doğru seçenek D’dir.

*********************

• Bir cümlede birden çok nesne görülebilir.

Suya inip elimizi, yüzümüzü yıkadık.

Sokağı, ana caddeyi süslediler,

Acıktığını, gezmekten yorulduğunu yeni fark etmişti. Çantasına önce birkaç kitap, defter sonra da ekmek ve peynir yerleştirdi.

• Nesne, isim tamlamasından oluşabilir.

Sizin buraları, birçokları lüks bulur.

Güneşin ışıklarını yavaşça kapatıyordu bulutlar.

Nesne sıfat tamlamasından oluşabilir.

Beyaz eteğini, etek ıslanmasın diye topladı.

Gökyüzündeki masmavi bulutları seyrediyordum.

Nesne, adlaşmış sıfattan oluşabilir.

Kırmızı güller yerine, beyazları tercih ederdi.

Tüm banknotları bozdurmak istemedi, bozukları verdi.

• Nesne, fiilimsiden oluşabilir.

Gideceğini söylememi? Miydim sana?

Genç kız, okumayı her şeyden çok severdi.

• Nesne, edat grubundan oluşabilir.

Sevgi, bu kadarını aldı yaşamdan.

Çok çalışkan öğrenci tanıdım, Meral gibisini görmedim.

NOT

İç içe birleşik cümlelerde başkasından alınan söz genellikle nesne görevinde olur.

Bizde küçüklere de saygı var, dedi. (Ne dedi?)

N                                        Y

*********************

SORU

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “ne… ne., nesneleri bağlamıştır?

A) Ne ağladım, ne güldüm son sözlerine.

B) Ne ev, ne bark, ne soy, ne sop bilirlerdi.

C) Ne bugün ne yarın kararımı değiştireceğim.

D) Ne köyden ne de şehirden nasibimizi almışız.

E) Ne sen ne de o bir yere gidiyorsunuz.

CEVAP

A seçeneğinde “ne… ne…” bağlacı yüklemleri, C’de zarf tümleçlerini, D’de dolaylı tümleçleri, E’de özneleri birbirine bağlamıştır. B’de ise nesneleri bağlama görevinde kullanılmıştır. Doğru seçenek B’dir.

*********************

NOT

• Birleşik ve sıralı cümlelerde nesne ortak olabilir.

“Kitabı elime aldım, okudum; uyumadan önce de yanı başıma koydum.”

Bu cümlede yüklemlere sorulan “Neyi?” sorusuna “Kitabı sözcüğü cevap verdiği için nesne birbirine virgüllerle bağlı bu sıralı cümlede ortak kullanılmıştır.

DİKKAT

• Kimi cümlelerde nesne eksikliğinden kaynaklı anlatım bozukluğu görülür.

“Kardeşim, arkadaşımın babasına çok saygı duyar, severdi.”

Bu cümlede “Kimi severdi?” sorusunun cevabı yoktur. Bunun için “severdi” den önce bir nesne getirmek gerekir. Bu cümleye nesne getirildiğinde, cümle “Kardeşim, ar­kadaşımın babasına çok saygı duyar, onu severdi” şeklinde düzelir.