ANONİM HALK ŞİİRİ NAZIM ŞEKİLLERİ

MÂNİ

•  7’li hece ölçüsüyle söylenir.
•  Tek dörtlükten oluşur.
• Anonim halk şiirinin en küçük nazım şeklidir.
• Uyak düzeni aaxa biçimindedir.
•  İlk iki dize asıl söylenmek istenene giriş niteliğinde doldur­ma dizelerdir.
• Asıl söylenmek istenen son iki dizede söylenir.
• “Aşk”, başta olmak üzere her türlü konu işlenir.
• Mânilerde “cinas”a sıkça yer verilir; bu tür mânilere ci­naslı mâni” denir.
•  İlk dizesi hece sayısı bakımından eksik olan mânilere “kesik mâni” denir.
•  Bazı mânilerin dize sayısı dörtten fazla olur; bu tür mânilere “artık” veya “yedekli” mâni denir.
•  Divan edebiyatındaki “tuyuğ”un Türkler tarafından yaratılı­şında “mâni”nin etkisi vardır.

Tam Mâni: Yedili hece ölçüsüyle kurulan ve tek dörtlükten oluşan mânilerdir. Kafiye şeması aaxa şeklindedir.

Gidene bak gidene

Güller açmış dikene

Mevla sabırlar versin

Gizli sevda çekene.

Kesik Mâni: İlk dizesinde hece sayısı yediden az olan mânilerdir. Cinaslı uyaklarla kurulur. Kafiye şeması aaxa şeklin­dedir.

Yâra benden

Selam ey yâra benden

Ben gitmem o da gelmez.

Bitmez bu yara benden.

Cinaslı Mâni: Söylenişleri aynı anlamları farklı (sesteş) sözcüklerle uyaklanaıı mânilere cinaslı mâni denir.

Karadan

Yârim gider gemiye

Ben giderim karadan

Ciğerim göz göz oldu

Görünmüyor karadan

Hak beni ayırmasın

Kaşı gözü karadan

Artık Mâni (Yedekli Mâni): Tam maniye iki dize eklenme­siyle kurulur. Kafiye şeması aaxa+xa biçimindedir.

Ekin ektim bitmiyor.

Boya vurdum tutmuyor.

Aramızda dağlar var.

Elim yâre yetmiyor.

Şekerli yemek yaptım,

Boğazımdan gitmiyor.

Deyiş (Karşılıklı Mâni): İki kişinin karşılıklı olarak söyle­dikleri mânilere deyiş denir. Genellikle soru-cevap biçiminde düzenlenir. Soru-cevap şeklinde değil de sadece karşılıklı konuş­ma biçimindeyse Karşı-Beri adını alır.

Ağa– Adile’m sen naçarsın.

Lâl ü cevher saçarsın.

Ben Azrail olunca.

Kuzum nere kaçarsın?

Adile– Ağam derdim naçarım.

İnci mercan saçarım.

Sen Azrail olunca.

Ben cennete kaçarım.