Halil Halid Kimdir

Halil Halid Hayatı 

Halil Halid Edebi Kişiliği

1869’da Ankara’da doğan Halil Halid, 1931’de İstanbul’da vefat eder. Ankara’da rüştiye’den mezun olduktuktan sonra İstanbul’a gider, Beyazıt medresesinde üç yıl okuduktan sonra 1893’te Mekteb-i Hukuk’tan mezun olur. Ebuzziya Mehmed Tevfik’in yardımıyla yazı hayatı başlar ve onun matbaasında çalışırken birçok yabancı ile tanışma fırsatı doğar.

Halil Halid’in ailesi, II. Mahmud tarafından dedesine tahsis edilen toprakların idaresinin II. Abdülhamid devrinde ellerinden alınması üzerine çok zor durumda kalır. Bir yandan mahkemelerde on beş yıl süren toprakların geri alma mücadelesinde başarılı olamayan, bunun maddi ve manevi sıkıntıları ile bunalan Halid Bey, bir yandan da Mekteb-i Hukuk’ta okuduğu halde askerlikten muaf tutulma hususunda yaşadığı sıkıntılar sebebiyle II. Abdülhamid hükmetine karşı tavır takınır ve her an tutuklanabileceği korkusu ile İngiltere’ye gitmeye karar verir.

Halid Bey, The Times gazetesi muhabiri bir İngiliz yardımı ile 1894 yılı mayıs ayı başında gemi ile İngiltereye kaçar. Ülkesinden uzaklaşmasının görünürdeki amacı orada tahsilini ilerletmektir. Ebuzziya Tevfik’in yazdığı bir tavsiye mektubu ile o sıralarda Londra’da bulunan Abdülhak Hamid ile yakınlık kuran Halil Halid, aynı zamanda ailesine tahsis edilmiş toprakların geri verilmesi için Abdülhamid’e bir mektup yazar. Bu mektup üzerine mabeynden gelen emirle Londra Osmanlı büyükelçisi Rüstem Paşa onunla görüşür. Rüstem Paşa, Halil Halid’in Türkiye’ye döndüğü vakit, Abdülhamid aleyhine herhangi bir teşebbüste bulunmadığını ispat etmesi halinde kendisine bir zarar verilmeyeceğini ve topraklarının iade edileceğini vaat eder. Halil Halid, Abdülhak Hamid’in desteği ile orada yaşayabileceği maddi sıkıntıları göz önünde bulundurarak 1894’te İstanbul’a gider. Ancak umduklarını bulamayan Halid Bey altı ay önce gittiği İngiltere’ye tekrar kasım ayında döner.

Halil Halid İngilizce’yi öğrendikten sonra İngiliz gazetelerinde yazılar yazarak uzun yıllar sürecek olan, Osmanlı devlet ile ilgili gerçeklerin Batı kamuoyuna duyurulması çalışmalarına başlar. Ayrıca Selim Faris’in (Civanpir Efendi) Londra’da çıkardığı Hürriyet gazetesinde yayımlanmak üzere İngiliz gazetelerinden tercüme edilen yazıları düzeltme görevini yürütür.

Abdülhamid aleyhinde biri olmasına rağmen, Londra Osmanlı büyükelçiliğine ikinci konsolos olarak tayin edilen Halid, 23 Şubat 1313 (7 Mart 1898) tarihinde Londra şehbender vekili ünvanı ile II. Abdülhamid’e Basra körfezi hakkında bir rapor sunar. Bu rapor Halil Halid’in siyasi meselelere değinmesi ve İngiltere’nin, Basra körfezi ve çevresi hakkındaki emellerini ortaya çıkarması sebebiyle bu şekilde Türkçe bir eser neşretmesi bahane edilerek görevinden uzaklaştırıldığı söylenir.

Abdülhak Hamid’in o dönemde Halil Halid’e birçok yardımı dokunmuş onun farklı çevreler ile bağlantısının kurulmasını sağlamıştır. Bunlardan birisi de de onu A History of Otaman Poetry’nin müellifi Elias John Wilkinson Gibb ile tanıştırmasıdır. Bu sayede Halil Halid Wilkinson Gibb’e eserini hazırlarken büyük yardımlarda bulunmuş ve Gibb’in ölümünden sonra bu eserin neşri sırasında kitap ve müellifi hakkında Türkçe bir mukaddime kaleme almıştır. Bu bağlantılar onu başka kişilere yönlendirir ve yazar çevresini gittikçe genişletir. Bir süre sonra 1902 yılında Cambridge Üniversitesi’nde Türkçe dersi vermeye başlar böylece bu üniversitede ders veren ilk Türk hoca olma sıfatını da kazanır. Bir yandan da kendi tahsilini ilerletmeye uğraşarak yüksek lisans yapar ve siyasi hukuk tahsili görür.⁴⁹⁷

İngiltere’de farklı faaliyetlere imza atma gayreti içinde olan ve sürekli çalışan Halil Halid, Londra’da bir cami yapılması için çalışmalar başlatır 1904 yılında on üç ay sürecek olan Mısır ve Sudan seyahatine çıkar bu seyahat esnasında da Londra’da yapılmasını düşündüğü cami için kampanyasını sürdürür. 1905 yılında ise Şarkiyatçılar Kongresi’ne katılmak üzere Cezayir’e gider. Bu araştırma gezisi esnasında şahit olduklarını ‘Cezayir Hatıratı’ adıyla yayımlar. Halil Halid yıllar içinde yaptığı farklı faaliyetlerle dikkati üzerine çeker. Avusturya’nın Bosna Hersek’i ilhak etmek istemesi üzerine halkı Avusturya’ya karşı boykota teşvik eder. 30 Eylül 1911’de Türkiye’ye dönmek arzusu ile Cambridge Üniversitesi’ndeki görevinden ayrılır.