Katip Çelebi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği Kısaca

XVII. yy. bilginlerinden, 1609-6 Ekim 1657, doğ. ve ölm. İstanbul

• Asıl adı Mustafa olup, Abdullah adında bir silâhtarın oğludur. 1623’te divan kalem­lerinden birine kâtip oldu. 1624’te babası ile birlikte Tercan seferine katıldı. Bağdat seferinden (1624) dönerlerken babası Mustafa öldü (1626), Kâtip Çelebi Diyarba­kır ve Erzurum yoluyla İstanbul’a geldi (1624/29), asıl öğrenimine İstanbul’da, ta­nınmış bilginlerin derslerine devam ederek bu tarihten sonra başladı. Arada ordu ile seferlere gidip geliyordu: Bağdat seferinde (1630) toprak dolu tulumlarla yapılmış siperler arasında ordunun defterlerini tuttu, 1633/34’te Halep’ten Hicaz’a giderek hacı oldu, dönüşte Halep’te sahaf dükkânlarında kitaplar arasında incelemelerine başladı. Revan seferine de (1634/35) katıldıktan sonra, on yıl sürmüş ordu hizme­tinden ayrılıp temelli İstanbul’a döndü. Akrabalarından birinin ölümünden (1638) payına düşen mirasla pek çok kitap aldı, yine medrese derslerine devamla ilmini ilerletti, eserlerini yazmaya koyuldu.

• Batı ilmine ilk pencereyi açan, devrinden çok ilerde, uyanık bir bilgin olan Kâtip Çelebi, Arapça ve Farsça’dan başka Batı kaynaklarından faydalanabilmek için Fransızca ve Latince de öğrendi; fikir tarihimize tarih, coğrafya, bibliyografya, toplumbilim alanlarında, her biri batılı anlayışla yazılmış, ciddi emekler ürünü, yirmiden fazla eser kazandırdı •

En tanın­mış eserleri: Cihannümâ (Cihanı Gösteren) bir coğrafya kitabı, 1648’de yazılmaya başlandı. Dünyanın yuvarlaklığı üzerine deliller verdikten sonra Japonya adaların­dan Erzurum ve Irak sınırına kadar olan memleketlerin coğrafyasını, kısaca tarihini, bitki ve hayvanlar âlemini anlattı. Fezleke: tarih kitabı, 1592-1654 arası Osmanlı tarihî olaylarını inceler. Tuhfetü ‘l-Kibârfi Esfâri ‘l-Bihâr (Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Hediye): Türk denizcilik tarihi, 1656’da yazıldı, 1645- 1656 olaylarını,eski kapudanlan, korsanları, deniz cenklerini anlatır. “Zanları, şüpheleri gideren, aydınlatan kitap” anlamında Keşfü ‘z-Zünun, bibliyografya sözlüğüdür. Kâtip Çe­lebi, en büyük eseri olan bu Arapça kitabı 20 yılda tamamladı; on beş bine yakın kitabın konuları, yazarları üzerine bilgi verdi, kitap Fransızcaya (1698-1705) ve Latinceye (1835-1858) çevrildi, Millî Eğitim Bakanlığı yayınları arasında iki cilt olarak tekrar basıldı: 1941-1943. Mizânii’l-Hak Fi İhtiyari’l-Ahakk (En Doğruyu Seçmek İçin Hak Terazisi): Devrinde tartışma konusu olan bazı din, ahlâk, toplum ve töre meseleleri üzerine bu son kitabını, Kâtip Çelebi, 1656 kasımında yazdı; Mi­zamı’l-Hakk, Orhan Şaik Gökyay’m önsöz ve açıklamalarıyla M.E.B. yayınlarında çıktı (1972) • Kâtip Çelebi üzerine en etraflı kitap Türk Tarih Kurumu Yayınları arasındadır: Kâtip Çelebi, Hayatı ve Eserleri Hakkında İnceleme (1957).