Peyami Safa Kimdir, Eserleri ve Edebi Kişiliği
Peyami Safa
• XX. yy. yazar ve romancılarından, 2 Nisan 1899-15 Haziran 1961, doğ. ve ölm. İstanbul
• İki yaşında iken, babası şair İsmail Safa, Sivas’ta sürgünde öldü (1901), dokuz yaşında başlayan bir hastalık ve on üç yaşında hayatını kazanmak zarureti yüzünden okullarda değil, kendi kendine yetişti, on dokuz yaşma kadar hem kendine, hem de öğretmenlik ettiği okullarda çocuklara bir rehber oldu (1914-1918). On dokuz yaşında kardeşinin teşvikiyle öğretmenlik ve memurluk hayatından basına geçti. Yirminci Asır adında bir akşam gazetesi çıkardı, orada “Asrın Hikâyeleri” başlığı altında yazdığı -ilk otuz, kırk tanesi imzasız- hikâyeler, basında ilk başarılan oldu; o tarihten sonra, fıkra, makale, roman yazarı olarak hep gazetelerde çalıştı. Ölümünde Son Havadis gazetesi başyazarı bulunuyordu, beyin kanamasından öldü, Edirnekapı Mezarlığı’nda gömülü.
• Sanat endişeleriyle değil de, geçimi için çok çabuk yazdığı, değersiz bulduğu romanlarında Server Bedi takma adım kullanan, eserlerinin sayısı yüz kırka yaklaşan Peyami Safa, asıl adını taşıyan romanlarında çok cepheli bir sanatçı kişiliği gösterir, geniş kültürü ve kuvvetli sezişleriyle duygu ve düşünce planlarında araştırmaya girişir; olaya değil tahlile önem verir. İlk romanı, Sözde Kızlar’da bir toplum yarasını deşmiş, Mahşer’de Birinci Dünya Savaşı’nm ahlâk çöküntülerini incelemiş, otobiyografik romanı Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nda hasta genç psikolojisini, Fatih Harbiye’de Doğu ve Batı arasında bocalayışları derinleştinniş, Bir Tereddüdün Romanında Birinci Dünya Savaşı sonrası ahlâk zayıflığını, bezginlik ve çöküntüyü sebep ve sonuçlara bağlamış, Matmazel Noraliya’nın Koltuğu’nda kâinat ve varlık muammalarını çözmeye koyulmuştu. Böylece hemen her romanında devirler, kıtalar, anlayış ve gelenekler arasında psiko-sosyolojik karşılaştırmalar yaptığı görülür.Kültür Haftası (21 sayı; 15 Ocak -3 Haziran 1936), Türk Düşüncesi (63 sayı; Aralık 1953-Nisan 1960) dergilerini de çıkarnış olan Peyami Safa’nm sanat, edebiyat, felsefe, psikoloji ve başka alanlarda yazdığı, kitap biçimine girmemiş, sayılamayacak kadar çok fıkra, makale ve denemeleri; onun bu türlerde de en kuvvetli yazarlarımızdan olduğunu gösterir 9 Kitapları: roman ve öykü: Gençliğimiz (1922); Sözde Kızlar (1922), Siyah Beyaz Hikâyeler (1923); Ben, Sen, O (1923, Server Bedi adıyla); Aşk Oyunları (1924); Süngülerin Gölgesinde (1924); Mahşer (1924); Yitrii Yavrum Yürü (1924, S.B.), Seni Seviyorum (1924, S.B.); Canan (1925); Zıpçıktılar (1925, S.B.); Uçurumda İnsanlar (1925, S.B.); Resimli Billur Köşk Hikâyesi (1925, S.B.), Ateş Böcekleri (1925); Bir Genç Kız Kalbinin Cürmü (1925, S.B.);İstanbul Hikâyeleri (1926); O Kadınlar (1926, S.B.); Şimşek (1927); Hey Kahpe Dünya (1927, S.B.); Karım ve Metresim (1927, S.B.); Bir Akşamdı (1928); Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930); Fatih-Harbiye (1931); Attilâ (1932); Bir Tereddüdün Romanı (1933); Sabahsız Geceler (1934, S.B.); Hep Senin İçin (1934, S.B.); Sinema Delisi Kız (1935); Çalınan Gönül (1935, S.B.); Cumbadan Rumbaya (1936, S.B.); Şirket-i Mürettibiye B. (1936); Dizlerine Kapansam (1937, S.B.); Korkuyorum (1938, S.B.); Deli Gönlüm (1941, S.B.;,- Rüya Gibi (1941, S.B.); Uçurumda Bir Genç Kız (1943, S.B.); Kucaktan Kucağa (1943, S.B.); Kanlı Günler (1943, S.B.); İkimiz (1943, S.B.); Fırtına Gecesi (1943, S.B.); Ateş (1944, S.B.); Matmazel Noraliya’nın Koltuğu (1949); Yalnızız (1951); Beklenen Nişanlı (1955, S.B.); Biz İnsanlar (1959); oyun: Gün Doğuyor (1937); biyografi: Büyük Halaskârımız Mustafa Kemal Paşa; Değerli Kumandanlarımızdan Köprilili Kâzım Paşa; Değerli Kumandanlarımızdan Yakup Şevki Paşa; Muhterem Hariciye Vekilimiz İsmet Paşa, Muhterem Heyet-i Vekile Reisimiz Rauf Bey; İstanbul’un İlk Şerefli Mümes İli Re-fet Paşa (?), Mııssolini Kimdir? Faşizm Nedir? (1943); Marks Kimdir? Marksizm Nedir? (1943); Rousseau Kimdir? Liberalizm Nedir? (1943); Atatürk Kimdir? Kemalizm Nedir? (1943); Ziya Gökalp Kimdir? Türkçülük Nedir? (1943); Makyavel Kimdir? Makyavelizm Nedir? (1943); gezi-röportaj: Büyük Avrupa Anketi (1938); objektif dizisi: Objectifl: Osmanlıca-Türkçe-Uydurmaca (1970), Objektif 2: Sanat-Edebiyat-Tenkit (1971); Objektif 3: Sosyalizm-Marksizim-Kominizm (1971), Objektif 4: Din-İnkılâp-İrtica (1971); Objektif 5: Kadm-Aşk-Aile (1973), Objektif 6: Yazarlar-Sanatçılar-Meşhurlar (1976); Objektif 7: Eğitim-Gençlik-Üniversite (1976); Objektif 8: Yirminci Asır-Avmpa ve Biz (1976); çeviri: Üç Kardeş (1918), Katil Kim? (1923); Engerek Düğümü. (1934); Bozkurt (1955). Eserlerinin tam listesi için Türker Acaroğlu’nun yazışma (Milliyet, 22 Haziran 1961) ve Yeni Yayınlar dergisine bakınız (Aralık 1961 sayısı). Hakkında yazılmış kitaplar arasında Cahit Sıtkı Tarancı’nm (Peyami Safa, Hayatı ve Eserleri, 1940) ve Yücel Hacaloğlu’nun (Sevenlerinin Kalemiyle Peyami Safa, 1962) kayda değer.
• En tanınmış romanları: Gençliğimiz (1922), *Sözde Kızlar (1928) “Şimşek (1923), “Mahşer (1924), *Bir Akşamdı (1924), “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930), Atillâ (1931), “Fatih-Harbiye (1931), Bir Tereddüdün Romanı (1933), Matmazel Noraliya’nın Koltuğu (1949), “Yalnızız (1951), Biz İnsanlar (1959) vb. Hikâyeler (1980) yeni yayınlanan kitabıdır; fıkra ve denemeleri: Sanat, Edebiyat, Tenkit (derleyen Ergun Göze, 1970), Din, İnkılâp, İrtica (1971), Yazarlar, Sanatçılar, Meşhurlar (1976) vb.
• Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Salih Diriklik yönetiminde TRT Televizyonu için filme alındı. 1966’dan beri Peyami Safa’nın eserlerinin yeni baskılarını yapagelmekte olan Ötüken Yaymevi’nce 1974’te konulmuş ve 1978’den sonra da kaldırılmış olan Peyami Safa Romanı Yarışması için kitabın sonuna, “Edebiyat Armağan ve Ödülleri” bölümüne bakınız.