Ziya Gökalp Kimdir, Kısaca Hayatı ve Eserleri

XX yy. fikir sanat adamı, 23 Mart 1876-25 Ekim 1924, doğ. Diyar­bakır, ölm. îstanbul

Diyarbakır Askerî Rüştiyesi’ni bitirdikten sonra Mülkiye İda­disinde okudu, İstanbul’a geldi, öğrenimine Baytar Mektebi’nde devam ederken son sınıfta İstibdada karşı gizli bir derneğe girdiği için tutuklandı, 9 ay hapis yattı, sonra memleketine sürüldü (1900), Meşrutiyetin ilânında Diyarbakır’da İttihat ve Terakki Fırkası’nm bir şubesini açtı, 1910’da Selânik’teki parti genel kongresine Diyarbakır delegesi olarak gitti, genel merkez üyesi seçildi, bir yandan da Genç Kalemler dergisine yazılar yazıyordu (1911).
Balkan Harbi’nde (1912) İstanbul’a geldi, Darülfünun’da sosyoloji okuttu (1915-1919), Türk Yurdu dergisinde yazdı. Yeni Mecmua’y\ çıkarmaya başladı (sayı 1,12 Temmuz 1917). Tanin gazetesinde siyasî yazıları çıkıyordu. İstanbul’un işgalinde İngilizler tarafından Malta’ya sü­rülenler arasında o da vardı (1919); dönüşünde (1921) Diyarbakır’da Küçük Mec­muayı çıkardı (1922), 66. sayısında (26 Ekim 1918) kapanmış olan İstanbul’daki Yeni Mecmua, 1 Ocak 1923’te (sayı 67) tekrar çıkmaya başlayınca derginin ilk se­risindeki sosyoloji yazılarına burada tekrar devam etti (i sayı 84, 13 Eylül 1923). Ankara’da Telif ve Tercüme Encümeni Reisliği’ne tayin edilmişti (Nisan 1923), az sonra da Diyarbakır milletvekili oldu (1923), fakat çok geçmeden hastalandı, İstanbul’a geldi, teşhis ve tedavi edilemedi hastalığı. Mezarı Sultan Mahmut Tür­besi’ndedir.

• Ziya Gökalp, Tanzimat’tan beri ferdî ve dağınık çabalarla yatağını arayan Türkçülük akımını bir sisteme bağlayıp topluma mal eden bir fikir adamıdır. “Türk milletini yükseltmek” ilkesinde özetlediği Türkçülüğün dilde, güzel sanat­larda, ahlâkta, hukukta, dinde, ekonomide, siyaset ve felsefede gerçekleştirilme yollarını göstererek imparatorluğun çöküntü devirlerinde ülküsü ve inancıyla ak­tif ve kurtarıcı bir mürşit oldu, millî edebiyat akımının kuvvetlenmesi, halka ve millî kültür kaynaklarına gidilmesi yolunda genç sanat kuşaklarına önderlik etti. Bilgin ve önderliğin yanı sıra, fikirlerini sadeleştirerek, halka daha geniş ölçüde yayabilmek için, sanattan da faydalandı, inceleme, makale, didaktik şiir, manzum destan ve masal türlerinde eser verdi

• Kızıl Elma (1915), Yeni Hayat (1918), Altın Işık (1923) adlarında üç şiir kitabı olan Ziya Gökalp’in makale ve öteki türlerde eserleri şunlardır: Türkleşmek, islâmlaşmak, Muasırlaşmak (1918), Türkçülüğün Esasları (1923), Türk Medeniyet Tarihi (1925), Malta Mektupları (1931), vb. • Türkçülüğün Esasları kitabının Prof. Mehmet Kaplan önsözüyle notlandırılmış, in­deks eklenmiş, ilmî baskısı, Millî Eğitim Bakanlığı’mn 1000 Temel Eser serisinde-dir (1970). Fevziye Addullah Tansel tarafından hazırlanıp Türk Tarih Kurumu’nca yayımlanmakta olan Ziya Gökalp Külliyatı’mn henüz iki cildi çıktı: 1) Şiirler ve Halk Masalları (1952, 2) Limni ve Malta Mektupları (1965) • Hayatı, M. Emin Erişirgil tarafından romanlaştınlmış (Bir Fikir Adamının Romanı, 1951) olan Gö­kalp üzerine kırka yakın kitap yazılmıştır. Damadı Ali Nüzhet Göksel’in hazırladığı küçük bir tanıtma kitabı, Varlık Yayınları’ndadır: Ziya Gökalp (1953). Cavit Orhan Tütengil de 1954’te bir Ziya Gökalp Bibliyografyası çıkarmıştı. Doğumunun 95. Yıldönümü Münasebetiyle yeni bir – Ziya Gökalp Bibliyografyası, İsmet Binark ve Nejat Sefercioğlu tarafından yayımlandı (1971)

• Değişik pek çok baskıları olan bütün eserleri, Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yaymları’nda toplanmaktadır (1976). Gökalp’in toplumsal ve siyasal düşünceleri üzerine Taha Parla’nm önemli bir in­celemesi, Brill Yayınevi’nce Hollandada (Leiden) basıldı: The Social and Political Thought of Ziya Gökalp, 1876-1924 (1985).