Cinâs-ı Nakıs Nedir, Türleri, Çeşitleri, Özellikleri ve Örnekleri

CİNÂS-I NAKIS

Cinâs-ı Nakıs Nedir, Türleri, Çeşitleri, Özellikleri ve Örnekleri

Cinaslı sözcüklerin birinde fazla bir harf bulunan cinastır. Bu fazla harfin başta, ortada ve sonda olmasına göre cinaslar değişik isimler alırlar.

1. Cinas-ı Mutarraf

Cinaslı kelimelerden birinin başında fazla harf bulunduğu cinas sanatıdır.

Vasf-ı kadehinle İmâm etse alem gibi kalem

Leşker-i satrı ı çeker defter û divân saf saf

Bâkî

Bâkî, “kalem” ve “alem” sözcükleri arasında cinas-ı mutar- raf sanatı yapılmakla birlikte, kale bayrağa, defter ve divanlardaki satırlar da askerlere benzetilerek teşbih sanatı yapılmıştır.

********************

2. Cinâs-ı Müzeyyel

Cinaslı kelimelerden birinin sonunda fazla bir harfin bulunduğu cinâstır.

Leblerin yakutun ııazm edecek lü’lü gibi

Ahmed-i dîvânenin dîvânı gevherden dolar

Ahmet Paşa

Ahmet Paşa, şiir kitabı anlamındaki “dîvân” sözcüğü ile deli anlamındaki “dîvâne” sözcüğünü kullanarak cinas-ı mü- zeyyel sanatı yapar. Çünkü bu iki sözcükten “dîvâne” sözcüğünün sonunda “e” harfi “dîvân” sözcüğüne göre fazladır.

********************

3. Cinâs-ı Lahık

Cinaslı kelimelerden bir harfin değişik olduğu cinastır. Bu değişik harfler başta, ortada ve sonda olabilir.

Cefâ gördük o nahl-i nâz-perverden vefâ derken

Bizimle akıbet bigâne çıktı âşinâ derken

Nabi

Nâbî, sadakat anlamına gelen “vefâ” ve eziyet anlımına gelen “cefâ” sözcüklerini aynı mısra içerisinde kullanarak ciııas-ı lahık sanatı yapar.

********************

4. Cinas-ı Mühmeliye

Pekiştirmeli sıfatlarla ya da ikilemeli niteliğindeki sözcüklerle yapılan cinâs.

Tas tamam oldu yeter sölıî biraz da ayağın

Çek tahammül edemez meşreb i erbâb-ı safa

Yüsri

Yüsri, “tas tamam” pekiştirme sıfatını kullanarak cinas-ı mühmeliye sanatı yapar. Ayrıca “ayak” sözcüğü, gerçek anlamda insanın bir organı olan ayak ve mecazi anlamda da kadeh anlamında kullanılarak tevriye sanatı yapılmıştır.

********************

5. Cinas-ı Mükerrer

Cinaslı sözcüklerden birinin, ötekinin son hecesiyle yazılış ve ses bakımından aynı olduğu sanattır. Klasik Türk Edebiyatı’nda özellikle cinas-ı mükerrer sanatını örneklendirmek amacıyla yazılmış gazeller vardır. Bunun için bir örnek olan aşağıdaki gazelin matla beytini örnek olarak veriyoruz.

İtdi ten-i nizârumı feryâd u nâle nâl

Kuldum o rütbe-i za’f ile yok irtihâle hâl

Koca Ragıp Paşa

Koca Ragıp Paşa, inleyiş anlamındaki “nâle” sözcüğünün içinden kamış anlamına gelen “nâl” sözcüğünü, ölüm anlamındaki “irtihâl” sözcüğünden durum anlamındaki “hâl” sözcüğünü çıkartarak cinas-ı mükerrer sanatı yapar.