Birleşik Sözcükler Nedir Kısaca Konu Anlatımı Özet Soruları Örnekleri

BİRLEŞİK SÖZCÜKLER

En az iki sözcüğün, tek bir varlığı veya kavramı karşılamak üzere kalıplaşması sonucu oluşan sözcüklere birleşik sözcük denir.

ad

Birleşik sözcüklerde, birleşen sözcüklerden ya ilki ya ikin­cisi ya da her ikisi gerçek anlamından uzaklaşır.

• başköşe (ilk sözcük gerçek anlamından uzaklaşmıştır.)
• gökyüzü (ikinci sözcük gerçek anlamından uzaklaşmıştır.)
• karafatma (İki sözcük de gerçek anlamlarını kaybetmiş ve bir böcek adı oluşturmuştur.)

Birleşik sözcükler çeşitli şekillerde oluşabilir.

• Birleşik sözcükler, belirtisiz ad tamlaması yoluyla oluşabilir: gökyüzü, ateşböceği, aslanağzı, hanımeli, camgöbeği
• Sıfat tamlaması yoluyla oluşabilir: açıkgöz, sivrisinek, akarsu, kırkayak
• Cümle şeklinde olabilir: mirasyedi, ateşkes, imambayıldı, külbastı, papazkaçtı, sinekkaydı.
• İki çekimli fiilden oluşabilir: biçerdöver, uyurgezer, vudumduymaz, gelgit, çekyat
• İsim ile fiilimsinin kaynaşmasından oluşabilir:cankurtaran, günebakan, ağaçkakan, yediveren, yurtsever     
•  iki isimden oluşabilir: anneanne, babaanne, bilimkurgu
•  iki sıfattan oluşabilir:ağırbaşlı, ikiyüzlü, soğukkanlı, herhangi, birkaç.
•  iyelik ekinin kaynaşması yoluyla oluşabilir: bağrıyanık, başıboş, sütübozuk
•  Birleşik fiil şeklindeki birleşik sözcükler:

a) Yardımcı fiille oluşan birleşik fiiler:

arz eylemek, hasta olmak, zorunlu kılmak, zehreylemek.
Kimi birleşik fiilerde ses olayları görülür: kastetmek, hissetmek, kaybolmak, katletmek

Ses olayı görülen aşağıdaki sözcükler de birleşik sözcüktür.

Cuma+ertesi>cumartesi
Sütlü+aş>şütlaç
Kayın+ana>kaynana
Ne+için>niçin
Ne+asıl>nasıl
Kahve+altı>kahvaltı
Bu+Öyle>böyle
Şu+öyle>Şöyle
O+ara>Ora

b) Özel (Kurallı) birleşik fiiller:

gülebilmek, gidivermek, düşünedurmak, öleyazmak.

c) Anlamca kaynaşmış birleşik fiiler:

boyun eğmek, peşine düşmek, farkına varmak, sona kalmak.

DİKKAT

Tüm sözcük türleri yapı bakımından basit, türemiş ve birleşik olarak incelenebilir.

Bir sözcüğün yapısını incelerken onun cümledeki görevini de görmek gerektiğinden sözcük türlerinden özellikle isimleri, sıfatları, zarfları ve fiilleri bilmek gerekir. 0 nedenle bu konudan önce “Sözcük Türleri”ni öğreniniz.

Yapı Bakımından İsimler:

• Basit isimler: Hava temizdi. /Turşu acıydı. / Konu ağır­dı…
• Türemiş isimler: Kadın üzgündü. / Turşu tatlıydı. / Kız içliydi…
• Birleşik isimler: aslanağzı, kadınbudu, itdirseği, deve­tabanı…

Yapı Bakımından Sıfatlar:

• Basit sıfatlar: temiz hava / acı turşu / ağır konu…
• Türemiş sıfatlar: üzgün kadın / tatlı turşu / içli kız….
  Birleşik sıfatlar: biraz su / birkaç soru / birçok kişi

Yapı Bakımından Zarflar:

• Basit zarflar: Temiz oldu./acı geldi/ağır göründü…
• Türemiş zarflar: üzgün gitti / tatlı gülüş / içli söyledi.
• Birleşik zarflar: Biraz konuştu…

Yapı Bakımından Fiiller:

• Basit fiiller: geldim / olmalı / alsın…
• Türemiş fiiller: gelinecek / oluştu / aldırdık…
• Birleşik fiiller: geliverecek / olabilir / alıverelim…

Yapı Bakımından Zamirler:

• Basit zamirler: ben, bu, kimi, kaçı, bazısı…
• Türemiş zamirler: senli benli, sensiz bensiz, oralı,     buralı.
• Birleşik zamirler: birazı, birçoğu, birkaçı…

Dikkat:

Yukarıda da görüldüğü gibi basit bir sözcük ismi nitelerse basit sıfat; fiili nitelerse basit zarf olur. Aynı şekilde türemiş bir sözcük ismi nitelerse türemiş sıfat; fiili nitelerse türemiş zarf olur. Birleşik sözcükler için de aynı durum geçerlidir.