Muamma Sanatı Nedir, Özellikleri ve Örnekler
MUAMMA
Belli kurallar içinde, bir insan adı çıkacak şekilde düzenlenmiş bilmecelerdir. Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde muamma söyleme geleneği latin harflerine geçiş nedeniyle kesintiye uğramasına rağmen muammalar, modernize edilerek gelenek devam ettirilmiştir.
********************
Muamma Sanatı Örnekleri
Bende yok sabr u sükûn sende vefadan zerre
İki yoktan ne çıkar fihredelim bir kerre
Nâbî
Nâbî, kendisinde sabır ve sükun olmadığını, sevgilisinde de vefadan zerre bulunmadığını, dolasıyla iki yoktan birşey çıkmayacağını, bu nedenle iki yokun bir araya getirilerek birin var olacağını ifade eder ki, arapça olumsuzluk edatı “nâ” ile yine farsça olumsuzluk edatı “bî” bir araya getirilerek şairin ismi Nâbî, kendi ismine işaret eder.
********************
Ehl-i akl anlamaz efsûs lîsân-ı dilden
Zanneder âşık-ı dîvâne muamma söyler
Yahya Kemal Beyatlı, Eski Şiirin Rüzgarıyla
Yahya Kemal’in yukarıdaki beytinde muamma bir sanat şeklinde olmayıp sadece bir isim olarak zikredilmektedir.
********************
Sessiz nöbetçiler de heyûla dolaşmada,
Her yerde bir kederli muamma dolaşmada.
Alaattin Gövsa, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi
İbrahim Alaattin Gövsa, nöbetçilerin hüzün içerisinde sessiz dolaştıklarını ve bütün yerlerde kederli bir muamma dolaşmasıyla ilgili ipuçları vererek Atatürk’ün ölümüne ait bir muamma verir.
********************
Aynı, Şın, Kaf işaretin
Muhammed Mustafa’dan sor
Şeref Batmaz, Nurdoğuş Divanı
Şeref Batmaz, eski alfabedeki “ayın, şın, kaf” haflerini kullanarak “aşk” sözcüğünü açık bir şekilde değil de kapalı bir biçimde söyleyerek muamma sanatı yapıyor.
********************
üç harf yüzünden
yasaktır
erkek ve kadının çirkinliği
Ercüment Uçarı, Şiir Tahlilleri II
Ercüment Uçarı, erkek ve kadının çirkinliğinin üç harf yüzünden yasak olduğunu söylerken bir muamma örneği sergiler ki, bu üç harften oluşan muamma sözcük, sihirli ‘aşk’ sözcüğüdür.
********************
Devam edegelmekte beş yüz senedir
Yalın-kılınç irade-i şahanedir.
Bir’i Bir’ce Bir’leyen bir arzuhalde
iki olan, üç olan, dört olan nedir
Feyzi Halıcı, Yaşama Sevinci
Feyzi Halıcı’nın yukarıdaki dörtlüğü Edirne şehri üzerine söylenmiş bir muammadır. Bir’i birce birleşen arzuhal Selimiye Camii’dir. İki olan, üç olan, dört olan da Selimiye Camii’nin minareleridir.
********************
Seçkin
Bir kimse değilim
İsmimin baş harfleri acz tutuyor
Bağışlamanı dilerim
Ahmet Cahit Zari/oğlu, Bütün Şiirleri
Şair Ahmet Cahit Zarifoğlu, isminin baş harfleri olan “acz” sözcüğünü vermektedir ki sanatçının benimsemiş olduğu dünya görüşüyle mütenasip bir muammanın çözüldüğüne tanık oluyoruz.
********************
her silsilenamenin başında
öldüğünün hiç farkında olmayan bir ölü
işte payitahtın asyatik muamması
Murathan Mungan, Osmanlıya Dair Hikayat
Murathan Mungan, Osmanlıya dair anlattığı hikayelerden bir kıssada taht kavgalan yüzünden şehzadelerin öldürülüşüne dair bir muamma inşa eder. Her silsilenin başında öldüklerinin hiç farkında olmayan şehzadeler, Osmanlımn asyatik olarak nitelenen muammasını oluştururlar.
********************
Ey yekpare sevgilim
Bilemezsin hâlimi
Ben elif lâm mim dedim
Şendeki melalimi
Anlamadıysan eğer
Zarfa koy bana gönder
Bahattin Karakoç, İlkyazda
Bahattin Karakoç, “elif-lâm-mîm” harflerini kullanarak sevgilinin aşkından ötürü “elem” çektiğini ifade eder.
********************
Bülbül
Düşmüş meyhaneye
Içmede saf acı
Yanmış tek heceye
Üç harf darağacı
Vahap Akbaş, Gül Kıyamı/35
Vahap Akbaş, oldukça kapalı bir anlatım içerisinde muammanın çözümüyle ilgili “tek hece” ve “üç harf” gibi bazı ipuçları vererek ve “A” harfini şekil bakımından darağacına benzeterek bulunması gereken kelimenin “Aşk” olduğuna dair açıklamalar yapar.
********************
MUAMMA GAZELİ
gün biter gider leylâ gelen hep giran gelir
adına aşk demişler vuslattan üryan gelir
kurulur nice bin kent fahişeler diz boyu
kapıdan giren güneş sabaha viran gelir
şol ulular bağında acaib oldu âlem
cevabı veren gider suali soran gelir
sinesi saraylıya tahammül ne gerek
falda züleyha çıkar bezme perihan gelir
ey kalbim akşamları acıya sebil eyle
sevdâyı savunacak özge bir zaman gelir
Sefa Kaplan, lnsan Bir Yalnızlıktır
Sefa Kaplan, muamma üzerine bir gazel kurar. Şiir yer yer eski şiirden anekdotlar taşımasına rağmen modern şiirin bütün imkanları da kullanılmaya çalışılmıştır. Klasik şiire ait motif, mazmun ve unsurlar değişime / dönüşüme / başkalaşıma uğrayarak yeni bir itibari metin ortaya konur. Muamma, burada açık / somut örneklerle anlatılır.
